ZEWNĘTRZNE OSŁONY OKIEN – ŻALUZJE ZWIJANE / ROLETY. CHARAKTERYSTYKA I WYMAGANIA.

Dodano: 27 listopad 2013

Szklane domy stają się w dużym stopniu rzeczywistością we współczesnej architekturze zarówno światowej jak i polskiej. Buduje się coraz więcej budynków w maksymalny sposób przeszklonych, stosując aluminiowo-szklane ściany fasadowe, szklane kopuły, duże okna i witryny. Umożliwia to jednak znaczne przenikanie energii słonecznej przez przeszklone elementy ścienne do zamkniętych pomieszczeń, co powoduje dość duży wzrost temperatury wewnętrznej. Konsekwencją tego jest pogorszenie komfortu i samopoczucia przebywających w nich osób. Niezbędnym więc działaniem staje się zastosowanie odpowiednich ochron przeciwsłonecznych, w tym głównie odnoszących się do okien.

OCHRONA OKIEN

Okna są bardzo ważnym elementem budynków, gdyż zapewniają oświetlenie naturalne i umożliwiają regulację wymiany powietrza oraz chronią pomieszczenia przed niekorzystnym oddziaływaniem warunków atmosferycznych. Dobrze chronią przed przenikaniem wiatru i deszczu, jednak mają ograniczone możliwości zapobiegania dostępu promieni słonecznych.

Właściwym rozwiązaniem takiej ochrony okien jest zastosowanie stosownej osłony/zakrycia, usytuowanej na zewnątrz lub wewnątrz budynku. Występują różne rodzaje tego typu wyrobów, co odzwierciedla terminologiczna norma PN-EN 12216 : 2004, „Żaluzje, zasłony zewnętrzne i wewnętrzne. Terminologia, słownik i definicje”.

Powyższa norma określa, że żaluzje i zasłony stanowią wyodrębnioną grupę otworowych wyrobów budowlanych, instalowanych zarówno od strony zewnętrznej jak i wewnętrznej, w celu zapewnienia dodatkowego zakrycia i/lub dodatkowej ochrony otworu w budynku, czyli otworu już wyposażonego w okno. Ta definicja wyjaśnia istotę nieporozumień terminologicznych, wynikających z pominięcia wyrazu „dodatkowy”. Inne są bowiem funkcje i właściwości okien, stanowiących główny element zamykający otwór, a inne np. żaluzji zwijanych (równorzędna nazwa najczęściej używana w Polsce to roleta) lub listewkowych podnoszonych, okiennic czy markiz, zapewniających dodatkową ochronę.

Jednym z głównych wyrobów stosowanych do ochrony okien przed niekorzystnym działaniem promieni słonecznych są żaluzje. Umożliwiają one regulację nasłonecznienia pomieszczeń oraz pełnią funkcję ochrony widoczności, polepszenia izolacyjności akustycznej i termicznej, zwiększają zabezpieczenie przed włamaniem, a także chronią przed oślepieniem.

RODZAJE ŻALUZJI

Rys.1 Przykładowe zewnętrzne żaluzje listewkowe podnoszone

Występują dwa podstawowe rodzaje żaluzji zewnętrznych:

listewkowe podnoszone – składające się z poziomych listew tworzących kurtynę, przy czym listwy mogą być przechylane, a kurtyna może być wciągana poprzez podnoszenie i spiętrzenie listew,
zwijane/rolety – których kurtyna składa się ze sztywnych, wzajemnie połączonych listew, przemieszczających się w prowadnicach, przy czym wciąganie kurtyny następuje poprzez jej zwijanie.

Przedstawione powyżej rodzaje żaluzji dzielą się ze względu na rozwiązania konstrukcyjne na różne typy i tak np.:

żaluzje listewkowe podnoszone mogą być wyposażone w prowadnice szynowe lub linkowe i takie przykładowe wyroby przedstawiono na rys. 1,
żaluzje zwijane/rolety mogą mieć kurtynę płaską lub odchylną, co przedstawiono na rys. 2.

Rys. 2 Przykładowe zewnętrzne żaluzje zwijane

Żaluzje zwijane/rolety, zarówno z kurtyną płaską jak i odchylną, można jeszcze podzielić na :

zwijane wewnętrzne (prawoskrętne), przedstawione na rys. 3a,
zwijane zewnętrzne (lewoskrętne), przedstawione na rys. 3b.

Rys. 3 Rodzaje żaluzji zwijanych / rolet

Żaluzje zewnętrzne są objęte europejską normą zharmonizowaną wyrobu, wdrożoną do katalogu Polskich Norm jako PN-EN 13659+A1:2010 „Żaluzje. Wymagania eksploatacyjne łącznie z bezpieczeństwem”. Norma ta stanowi specyfikację techniczną, w oparciu o którą żaluzje zewnętrzne zwijane/rolety mogą być wprowadzane do obrotu lub udostępniane na krajowym rynku zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającym dyrektywę Rady 89/106/EWG (tzw. dyrektywę o wyrobach budowlanych).

Uwaga: Dla przejrzystości publikacji, w jego dalszej części używana będzie tylko nazwa – rolety.

CHARAKTERYSTYKA ROLET

Roleta jest dodatkowym, zewnętrznym zabezpieczeniem zamkniętego otworu budowlanego, którego zasadniczy element jakim jest kurtyna, składa się ze sztywnych, wzajemnie połączonych ze sobą przegubowo poziomych listew, przemieszczających się w dwóch prowadnicach. Wciąganie kurtyny następuje poprzez jej zwijanie na wał (rurę) wprawiany w ruch przy pomocy napędu. Roleta poprawia izolacyjność akustyczną i termiczną, ogranicza wgląd z zewnątrz do pomieszczenia, chroni przed niekorzystnym działaniem czynników atmosferycznych (wiatr, promienie słoneczne, deszcz), a także utrudnia włamanie.

Kolejnymi elementami rolety są : skrzynka z pokrywą rewizyjną, w której jest zainstalowany wał (rura) nawojowy z łożyskami, prowadnice z uszczelkami, listwa końcowa z uszczelką, która w przypadku napędu ręcznego powinna mieć ogranicznik (odbojnik) oraz napęd – ręczny lub mechaniczny. Podstawowe elementy rolety mocowanej na konsolach (bez skrzynki) przedstawiono na rys. 4.

Rys. 4 Podstawowe elementy żaluzji zwijanej / rolety mocowanej na konsolach

Najczęściej są stosowane następujące napędy ręczne rolet:

wciągarka ręczna, w której mechanizm sterujący składa się z obracanego bębna i ręcznego pokrętła, co umożliwia nawijanie sznura, linki lub łańcuszka, powodując ruch w górę lub dół kurtyny,
mechanizm z korbą ręczną, składający się z przekładni przyłączonej do osi, wałka napędowego, pręta obrotowego i pokrętła korby, której obrót powoduje ruch kurtyny.

Elementem napędowym w napędach mechanicznych rolet jest przeważnie siłownik elektryczny (silnik z przekładnią). W skład napędu mechanicznego wchodzą zazwyczaj następujące główne elementy: siłownik, wałek napędowy, pierścień ustalający i przełącznik.

Rolety są osadzane na ścianie zewnętrznej budynku nad otworem okiennym lub we wnęce tego otworu. Rozróżnia się następujące rodzaje rolet, stosowanych jako:

dobudowane (ze skrzynką nakładaną), przeznaczone do póżniejszego instalowania w istniejącym budynku, montowane we wnęce lub na ścianie zewnętrznej,
wbudowane wraz z elementem otworowym jako zespół okno/roleta, przy czym należy wtedy stosować roletę wyposażoną w skrzynkę z izolacją termiczną,
podtynkowe, których skrzynka jest niewidoczna od strony zewnętrznej.

Rys. 5 Żaluzja zwijana / roleta ze skrzynką nakładaną z dodatkową siatką przeciwinsektową

Przykładową roletę ze skrzynką nakładaną ocieplaną styropianem, wyposażoną w dodatkową siatkę przeciwinsektową, przedstawiono na rys.5.

WYMAGANIA EKSPLOATACYJNE

Wymagania odnoszące się do rolet są sformułowane głównie w normie PN-EN 13659+A1:2010. Najistotniejsze z nich, mające bezpośredni wpływ na działanie oraz bezpieczeństwo użytkownika przedstawiono poniżej.

Odporność na obciążenie wiatrem

Odpornością rolet na obciążenie wiatrem nazywamy ich zdolność do wytrzymania określonych obciążeń symulujących działanie wiatru o ciśnieniu dodatnim lub ujemnym. Odporność tą określa się w klasach, charakteryzowanych wartościami progowymi ciśnienia nominalnego p i ciśnienia bezpiecznego. Parametry klas definiuje w następujący sposób:

p – odzwierciedla ciśnienie wiatru przyłożone do rolety, które nie powinno jej odkształcić ani pogorszyć jakości, ze szkodą do jej prawidłowego działania,

1,5 p – jest to ciśnienie bezpieczne, które odzwierciedla ciśnienie wiatru przyłożone do rolety, w przypadku którego nie powinno zostać zauważone pogorszenie się jakości, mogące być niebezpieczne dla ludzi, jak pęknięcie, wypadnięcie z zamocowań lub urządzeń blokujących.

W normie PN-EN 13659+A1:2010 podano również, że ciśnienie bezpieczne 1,5 p odpowiada ciśnieniu różnicowemu (różnicy ciśnień na każdej powierzchni, z uwzględnieniem ich znaków) obliczonemu według załącznika B normy dla prędkości wiatru ze średnim okresem powrotu wynoszącym 20 lat. Załącznik B pt. „Obliczanie ciśnienia wiatru wywieranego na żaluzje (rolety). Przyporządkowanie klasy odporności na obciążenia wiatrem” przedstawia wzór na obliczanie ciśnienia netto W oraz określa składniki tego wzoru jak np. masę właściwą powietrza, wartości wg kategorii terenu i jego wysokości lub wartości preferencyjne prędkości wiatru.

Siła operacyjna

Jest to siła czynna oznaczona jako Fc, niezbędna do wprawienia kurtyny w ruch wciągający/rozciągający oraz do przechylania listew lub odchylania kurtyny i nie powinna przekraczać wartości podanych w stosownej tablicy normy PN-EN 13569+A1:2010. Wymaganie to nie dotyczy rolet z napędem mechanicznym.

Konstrukcja mechanizmu sterującego

Dla polepszenia wygody sterowania mechanizm z korbą lub wciągarką ręczną mieć powinien:

uchwyt o ramieniu R o długości mniejszej lub równej 0,20 m,
przełożenie r przekładni redukcyjnej mniejsze niż 1:10 (do osiągnięcia jednego obrotu rury nawojowej lub osi wykonać można najwyżej 10 obrotów korby).

W normie podane są także diagramy zawierające minimalne wymiary mechanizmów sterujących paskiem, sznurem lub łańcuszkiem.

Niewłaściwe użytkowanie

Pod wpływem nieprawidłowego lecz dającego się przewidzieć użytkowania, w tym niewłaściwego, roleta nie powinna ulec zniekształceniu w takim stopniu, aby:

uszkodzenie miało ujemny wpływ na prawidłowość jej działania,
uszkodzenie prowadziło do pogorszenia się wyglądu.

Niewłaściwe użytkowanie odnosi się do przemieszczenia kurtyny, przechylania listew oraz – w przypadku wyrobów odchylających, do odchylania kurtyny.

Przy niewłaściwym użytkowaniu rozróżnia się następujące rodzaje działania:

brutalne – gwałtowne działanie wywierane na mechanizm sterujący lub bezpośrednio na kurtynę, którego skutkiem jest nadmierna prędkość początkowa i nagłe zatrzymanie na końcu ruchu (szczególnie, gdy ruchoma część rolety ma dużą prędkość i masę),
siłowe – nadmierna siła wywierana na mechanizm sterujący lub bezpośrednio na kurtynę w celu wywołania ruchu kurtyny mimo występowania oporu przeciwdziałającego jej przemieszczaniu.

Trwałość mechaniczna

Po przeprowadzeniu próby trwałości w liczbie cykli odnoszącej się do odpowiedniej klasy (rozciągania i wciągania kurtyny), roleta powinna spełniać poniższe wymagania:

sterowanie ręczne – wartość siły operacyjnej nie powinna się zmienić, ścianka listwy nie powinna ulec perforacji przez ścieranie i mechanizmy robocze nie powinny doznać znaczącego uszkodzenia,
wyroby z napędem mechanicznym – stosunek czasu wciągania kurtyny przed i po badaniu powinien mieścić się w określonych granicach, przemieszczenie kątowe hamulca nie powinno być większe niż 20°, przemieszczenie kurtyny po 12 h nie powinno przekroczyć 5 mm, nie powinny wystąpić przecieki smaru lub oleju i ścianka listwy nie powinna ulec perforacji przez ścieranie.

Norma PN-EN 13659+A1:2010 zawiera tablicę podającą liczbę cykli w badaniach trwałości, odpowiadającym trzem klasom trwałości, a mianowicie:

klasa 1 – 3 000 cykli rozciągania/wciągania,
klasa 2 – 7 000 cykli j.w.,
10 000 cykli j.w.

Odporność na uderzenia

W wyniku spadania stalowej kulki o masie 0,5 kg, z wysokości 0,45 m, stan rolety nie powinien ulec pogorszeniu, które:

jest szkodliwe dla jej prawidłowego działania: w przypadku sterowania ręcznego siła operacyjna powinna być utrzymana w granicach odpowiadających początkowej klasie,
prowadzi do niedopuszczalnych wad wyglądu (miejscowe wgniecenia lub pęknięcia), przeciętna średnica wgnieceń nie powinna być większa niż 20 mm.

BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA ROLET

W normie PN-EN 13659+A1:2010 stwierdza się, że w roletach z napędem mechanicznym występują znaczące zagrożenia typu maszynowego, które wymagają działań w celu ich wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka. Najważniejsze z nich podano poniżej.

Ochrona przed potencjalnie szkodliwymi elementami

Elementy, z którymi może mieć kontakt użytkownik, nie powinny wykazywać żadnych ostrych lub wystających krawędzi. Ostre i wystające krawędzie ruchomych części, znajdujące się do wysokości 2,50 m, powinny być zaokrąglone promieniem wynoszącym min. 0,5 mm.

Styczność podczas działania (grożąca urazem) rolety z napędem

Konstrukcja rolet powinna spełniać m.in. następujące wymagania:

w obszarze zagrożenia zgnieceniem siła wywierana na przeszkodę powinna być mniejsza niż 150 N, a prędkość rozciągania kurtyny mniejsza niż 0,2 m/s,
roleta powinna mieć sterowanie czuwakowe, a wyłącznik powinien być wbudowany w wyrób lub zainstalowany w sposób umożliwiający kontrolę wzrokową ruchu kurtyny,
obszar zagrożenia zgnieceniem powinien znajdować się na wysokości większej lub równej 2,50 m,
roleta powinna być wyposażona w urządzenie, które uniemożliwia styczność z obszarem zagrożenia zgnieceniem (osłony) lub ogranicza siłę wywieraną do wartości mniejszej niż 150 N i wtedy podniesienie kurtyny powinno być możliwe przy użyciu siły mniejszej niż 25 N,
osłony chroniące przed częściami ruchomymi napędu powinny być tak zamocowane, aby ich wymontowanie było możliwe wyłącznie przy użyciu narzędzi,
rolety nie powinny pozwalać na wprowadzenie palca między listwy, co jest spełnione, gdy nie można wprowadzić między listwy pręta o średnicy 5,0 mm.

Zagrożenia elektryczne

Nie powinno być możliwe dotknięcie przez człowieka części rolety będących pod napięciem elektrycznym bezpośrednio lub pośrednio w wyniku uszkodzenia.

Napędy elektryczne powinny być zgodne z wymaganiami stosownych części normy PN-EN 60335, dotyczącej elektrycznego sprzętu do użytku domowego i podobnego w odniesieniu do bezpieczeństwa użytkowania.

INFORMACJE DOTYCZĄCE UŻYTKOWANIA

Norma PN-EN 13659+A1:2010 zawiera postanowienie, że należy zapewnić użytkownikowi informacje dotyczące użytkowania rolet. Wyrobom powinny towarzyszyć pisemne instrukcje, opracowane zgodnie z normą PN-EN ISO 12100:2012 „Bezpieczeństwo maszyn. Ogólne zasady projektowanie. Ocena ryzyka i zmniejszenie ryzyka”

Instrukcja przemieszczania, rozpakowywania i instalowania

Instrukcja jw. powinna zawierać informacje o oznakowaniu wyrobu oraz wyrażnie określać, kiedy podana procedura może być wykonana przez osoby nie będące fachowcami. Powinna także przedstawiać, krok po kroku, wskazówki dotyczące poprawnej kolejności czynności w celu uzyskania prawidłowej i bezpiecznej instalacji.

Instrukcja dodatkowa do wyrobów z napędem

Instrukcja odnosząca się do wyrobów z napędem powinna zawierać schematy, rysunki itp., umożliwiające właściwe jej zrozumienie, zwłaszcza gdy niewłaściwe połączenie może być przyczyną niebezpieczeństwa. Dokumenty dotyczące napędów rolet, zwłaszcza mechanicznych, powinny być przedstawione w przejrzysty sposób. Ponadto w instrukcji należy zwrócić uwagę instalatora na zastrzeżenie, że nie należy dokonywać modyfikacji projektu lub konfiguracji osprzętu bez konsultacji z producentem lub jego upoważnionym przedstawicielem.

Instrukcja użytkowania i konserwacji

Tego typu instrukcja powinna zawierać obowiązki użytkownika i warunki użytkowania rolety, a szczególnie dotyczące:

prawidłowych metod obsługi rolet,
objaśnienia znaków ostrzegawczych.

Producent powinien poinformować instalatora o konieczności uzgodnienia obsługi serwisowej, zapewniającej konserwację rolety i sąsiadujących elementów oraz wyrażnie wskazać elementy wymagające okresowej wymiany, konserwacji lub kontroli, a także określić częstotliwość tych czynności. W przypadku gdy użytkowanie wyrobu może stwarzać niebezpieczne sytuacje, to należy jednoznacznie określić niezbędne informacje dotyczące uruchamiania rolet.

Instrukcja w sprawie użytkowania i konserwacji wyrobów z napędem powinna zawierać stwierdzenie o następującym brzmieniu:

WAŻNA INSTRUKCJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA

OSTRZEŻENIE – POSTĘPOWANIE WEDŁUG

NINIEJSZEJ INSTRUKCJI JEST ISTOTNE

DLA BEZPIECZEŃSTWA OSÓB

ZACHOWAJ TĘ INSTRUKCJĘ

W normie podano jeszcze szczegółowe wymagania związane z urządzeniami napędu oraz zdalnego sterowania.

Do zbioru instrukcji powinny być dołączone środki ostrzegawcze ilustrujące w bardzo wyrażny sposób sytuacje, w których działanie siłowe może być przyczyną uszkodzenia wyrobu, składające się np. z ogólnego piktogramu ostrzegającego przed niebezpieczeństwem oraz uzupełniającej etykiety zawierającej instrukcję tekstową o następującej treści : „Przed użytkowaniem wyrobu należy przeczytać instrukcję obsługi”.

Punkt normy PN-EN 13659+A1:2010 określający informacje dotyczące użytkowania, zawiera także wymaganie związane z oznakowaniem rolety. Minimalne oznakowanie powinno zawierać:

nazwę i adres producenta,
oznakowanie obowiązkowe (CE),
rok wytworzenia,
oznaczenie serii lub typu (w razie potrzeby),
numer seryjny lub identyfikacyjny (w razie potrzeby),
dane znamionowe (obowiązkowe dla wyrobów elektrycznych: napięcie, częstotliwość, moc itp.).