Ważne, ale nie całkowicie jednoznaczne zagadnienie stanowi wymiarowanie drzwi. Stosowne przepisy obowiązujące w Polsce określają wymagane szerokości i wysokości drzwi do budynków oraz poszczególnych pomieszczeń. Jednak nie ma polskich lub europejskich przepisów określających sposoby wymiarowanie drzwi i otworów drzwiowych, co w praktyce stwarza niekiedy wiele problemów.
PRZEPISY I DEFINICJE ZWIĄZANE Z WYMIAROWANIEM DRZWI
Podstawowym przepisem określającym wymagane obligatoryjnie wymiary drzwi jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania (Dz. U. 2019 r., poz. 1065 z późniejszymi zmianami). W dokumencie tym zawarte są m.in. następujące stwierdzenia odnoszące się do wymiarów:
- § 62.1. Drzwi wejściowe do budynków i ogólno dostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć
w świetle ościeżnicy co najmniej: szerokość 0,9 m i wysokość 2,0 m,
- § 75.1. Drzwi do pomieszczenia przeznaczonego na stały pobyt ludzi oraz do kuchni powinny mieć
co najmniej szerokość 0,8 m i wysokość 2,0 m w świetle ościeżnicy,
- § 75.2. W budynku użyteczności publicznej drzwi wewnętrzne z wyjątkiem drzwi do pomieszczeń
technicznych i gospodarczych powinny mieć co najmniej szerokość 0,9 m i wysokość 2,0 m w
świetle ościeżnicy,
- § 239.1. Łączna szerokość drzwi w świetle, stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia,
należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nim równocześnie,
przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi w
świetle ościeżnicy powinna wynosić 0,9 m, a przypadku drzwi służących do ewakuacji do 3 osób
- 0,8 m.
Ponadto w przepisach ogólnych rozporządzenia, w stosunku do wymaganych wymiarów, podano poniższe stwierdzenia:
- § 9.1. Wymagane w rozporządzeniu wymiary należy rozumieć jako uzyskane z uwzględnieniem
wykończenia powierzchni elementów budynku, a w odniesieniu do szerokości drzwi – jako
wymiary w świetle ościeżnicy,
- § 9.2. Grubość skrzydła drzwi po otwarciu nie może pomniejszać wymiaru szerokości otworu w
świetle ościeżnicy.
Jak z przedstawionych zapisów wynika, najistotniejszymi w drzwiach i oknach są wymiary w świetle ościeżnicy, głównie szerokość oraz wysokość. Jednak w praktyce pojęcie to jest różnie interpretowane i niejednokrotnie mylone z wymiarami ościeża. W literaturze fachowej najczęściej formułuje się następujące definicje:
- ościeże – wewnętrzna powierzchnia otworu drzwiowego lub okiennego w ścianie budynku, zazwyczaj prostopadła do lica ściany,
- ościeżnica – rama przylegająca do ościeża drzwiowego lub okiennego.
Zasadniczym dokumentem normalizacyjnym dotyczącym drzwi zewnętrznych jest norma PN-EN 14351-1+A1:2010 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności. W odniesieniu do wymiarów norma zawiera tylko następujące zapisy:
„Wysokość i szerokość światła otworu drzwi zewnętrznych (łącznie z drzwiami balkonowymi) (patrz EN 12519:2004, 3.1) powinna być wyrażona w mm.
Tam, gdzie próg i nadproże/ślemię nie są równoległe, należy określić wysokość minimalną i maksymalną.
UWAGA: Wystające okucia budowlane i kąt otwarcia skrzydła mogą ograniczać wysokość i szerokość światła otworu.”
Występuje jeszcze norma obejmująca drzwi wewnętrznych PN-EN 14351-2:2018 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 2: Drzwi wewnętrzne. Nie zawiera jednak żadnych innych postanowień odnoszących się do wymiarowania drzwi oraz otworów drzwiowych.
W dokumentacjach funkcjonujących w procesach produkcyjnych oraz w projektowaniu i realizacji budynków, podawane są różne wymiary związane z drzwiami. Przyjąć jednak można, iż są to z zasady wymiary przedstawione przykładowo na rys. 1 (w odniesieniu do drzwi przylgowych) oraz na rys. 2 (w odniesieniu do drzwi bezprzylgowych). Poszczególne symbole pokazane na schematycznych przekrojach oznaczają:
• h1 – wysokość skrzydła,
• h2 – wysokość ościeża,
• h3 – wysokość zewnętrzna ościeżnicy,
• h4 – wysokość w świetle ościeżnicy,
• s1 – szerokość skrzydła,
• s2 – szerokość ościeża,
• s3 - szerokość zewnętrzna ościeżnicy,
• s4 – szerokość w świetle ościeżnicy.
Dobór poszczególnych wymiarów oraz sposób przeprowadzania pomiarów jest dowolny, ponieważ nie został nieokreślony w żadnym dokumencie techniczno-prawnym obowiązującym w Polsce. Być może stąd się wzięło powiedzenie „pi razy drzwi”. Istnieje co prawda z tego zakresu norma PN-ISO 7976-2:1994 Tolerancje w budownictwie – Metody pomiaru budynków i elementów budowlanych – Usytuowanie punktów pomiarowych. Ma ona zastosowanie przy sprawdzaniu zgodności pomiaru oraz gromadzenia danych dotyczących dokładności pomiaru, przy czym odnosi się do dużego poziomu ogólności.
Istnieją jednak państwa, w których obowiązują dokumenty nawet w randze norm technicznych, określające w dość precyzyjny sposób wymiary otworów ściennych i drzwi oraz związane z nimi tolerancje. Jako przykład zaprezentować można Niemcy, a występujące w tym państwie rozwiązanie podano poniżej.
ZAGADNIENIA WYMIAROWANIA DRZWI W PRAKTYCE
W dokumentacji technicznej budynków podaje się zazwyczaj dwa wymiary drzwi – szerokość i wysokość w świetle ościeżnicy i nie są one związane bezpośrednio z wymiarami otworów w murze. Z kolei każdy wytwórca stolarki posługuje się własnym rozwiązaniem konstrukcyjnym drzwi, mającym charakterystyczne dla tego rozwiązania korelacje pomiędzy wymiarami. Są one bardzo różne, a projektant obiektu z zasady ma tylko do dyspozycji dane dotyczące wymiarów drzwi w świetle ościeżnicy. Ogranicza to w dość istotny sposób możliwość poprawnego zaprojektowania optymalnego otworu w ścianie pod ich montaż. W związku z tym „z ostrożności” wykonuje się otwory ścienne o większych niż to konieczne wymiarach, utrudniające późniejszy montaż drzwi i będące przyczyną różnych nieprawidłowości w trakcie jego realizacji. Zdarzają się również sytuacje dostosowywania drzwi do wykonanych już otworów, co czasami skutkuje montażem wyrobów o mniejszych od wymaganych wymiarach.
Jak już powyżej przedstawiono, najważniejszym i najczęściej wymienianym w przepisach związanych z drzwiami wymiarem jest ich szerokość w świetle ościeżnicy. Jednocześnie jest to połączone z warunkiem, iż grubość skrzydła drzwi po otwarciu nie może pomniejszać wymiaru szerokości otworu w świetle ościeżnicy. Jednak w dużej ilości przypadków otwarte skrzydło pomniejsza swą grubością szerokość drzwi w świetle ościeżnicy. Tak więc chociaż ościeżnica ma wymiar mierzony w świetle zgodny z przepisami np. 900 mm, to po otwarciu drzwi o kąt 90⁰ jest on mniejszy o grubość skrzydła lub jego część, a więc w praktyce szerokość otworu w świetle ościeżnicy jest mniejsza od nominalnej. Można to zaobserwować na rys. 3, gdzie część grubości skrzydła o wymiarze 39 mm pomniejsza szerokość drzwi w świetle ościeżnicy. Dopiero otwarcie skrzydła o kąt od 115⁰ do 130⁰ (w zależności od grubości skrzydła oraz rodzaju drzwi – przylgowe lub bezprzylgowe), tworzy zgodną z przepisami szerokość, co pokazuje rys. 4. Zastrzec należy, że szersze otwarcie skrzydła, czyli o powyżej wymienione kąty, wymaga odpowiedniego miejsca w obszarze otworu z zainstalowanymi drzwiami. Często jednak drzwi są usytuowane w pobliżu narożnika pomieszczenia lub w korytarzu, gdzie skrzydło otwiera się bezpośrednio na ścianę. Uniemożliwia to otwarcie drzwi o kąt większy niż 90⁰ i uzyskanie wymaganej wielkości szerokości otworu w świetle ościeżnicy.
Hipotetycznie możliwa jest więc sytuacja, w której inwestor zakupił zgodnie z zatwierdzoną dokumentacją drzwi o wymaganej szerokości w świetle ościeżnicy (np. przeciwpożarowe o szerokości 900 mm), które następnie, też zgodnie z dokumentacją, zainstalowano w wyjściu na korytarz. W trakcie odbioru budynku, przedstawiciel straży pożarnej po otwarciu drzwi o kąt 100⁰ (tylko na tyle pozwalało usytuowanie w otworze ściany) zmierzył szerokość otworu pomiędzy ościeżnicą a skrzydłem wchodzącym w światło, a więc zmniejszoną o jego grubość (np. 50 mm). Wynik pomiaru, przeprowadzonego zgodnie z wymaganiami „warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki” (§ 9.1 i § 9.2) wykazał, iż ta szerokość wynosi tylko 850 mm, a więc jest niezgodna z wymaganiami odpowiednich przepisów. W związku z tym faktem przeprowadzający kontrolę sporządził negatywną opinię, skutkującą nieudzieleniem pozwolenia na użytkowanie.
Podsumowując powyższą sytuację stwierdzić należy, iż samo określenie w dokumentacji obiektu wymaganej przepisami szerokości drzwi w świetle ościeżnicy jest niewystarczające. Niezbędne jest jeszcze przeprowadzenie analizy warunków zabudowy, celem stwierdzenia możliwości otwarcia skrzydła drzwiowego o odpowiedni kąt, pozwalający na uzyskanie wymaganej szerokości otworu w świetle ościeżnicy.
W drzwiach istotnym jest również drugi wymiar, a mianowicie wysokość mierzona w świetle ościeżnicy. Także w tym przypadku występują sytuacje pomniejszające tą wysokość, jak np. zainstalowane w górnej części drzwi samozamykacze i regulatory kolejności zamykania skrzydeł (drzwi dwuskrzydłowe), a z kolei w dolnej części w postaci progów i ich uszczelnień. Obrazuje to rys. 5, na którym przykładowo zainstalowany w górnej części ościeżnicy samozamykacz zmniejsza rzeczywistą wysokość w świetle ościeżnicy o około 120 mm.
Niejasne zasady wymiarowania drzwi są często przyczyną nietrafnych zakupów. Zdarzają się przypadki, gdy posiadacz nowego mieszkania wykonanego w standardzie deweloperskim, zmierzy szerokość otworu drzwiowego do pokoju wynoszący 900 mm i uda się do salonu z zamiarem zakupu drzwi. Na pytanie obsługi jakie chce drzwi, z zasady odpowie, że o szerokości 900 mm i wyrób o takiej szerokości w świetle ościeżnicy zostanie mu dostarczony. Dopiero montażysta uświadomi posiadaczowi nowego mieszkania, iż takie drzwi nie da się zamontować w istniejącym otworze i jak należy prawidłowo je zamawiać.
ZASADY WYMIAROWANIA DRZWI STOSOWANE W NIEMCZECH
Jak już w publikacji wspomniano, Niemcy są państwem, w którym problematyka wymiarowania drzwi, otworów drzwiowych i związanych z tym tolerancji jest uregulowana odpowiednimi dokumentami normalizacyjnymi. Są to normy:
- DIN 18100 „Otwory ścienne do drzwi o wymiarach zgodnych z normą DIN 4172”,
- DIN 4172 „Wymiary w budownictwie (Maẞordnung im Hochbau)”.
Wyjaśnić należy, iż norma DIN 4172 dotyczy modułowej koordynacji w budownictwie, obejmującej także drzwi. W odniesie do nich, moduły wymiarowe są stopniowane co 125 mm i w zakresie szerokości wynoszą np. 875 mm, 1000 mm 1125 mm i 1250 mm, natomiast w stosunku do wysokości przykładową wynoszą 2000 mm, 2150 mm, 2250 mm, 2375 mm, czy też 2500 mm. Zaprezentowany wymiar modułowy jest teoretycznym wymiarem otworu w murze określanym jako „Baurichtmass”, w skrócie BRM. Stanowi on wymiar zamówieniowy, niezależny od rozwiązania konstrukcyjnego drzwi, z którym jednak są związane pozostałe wymiary. Przedstawione zasady wymiarowania, odnoszące się do drzwi z ościeżnicą obejmującą lub kątową, graficznie zaprezentowano na rys. 6.
Najistotniejszą zaletę przyjętego w Niemczech systemu stanowi bezpośrednie powiązanie zamówieniowego wymiaru BRM z wymiarem otworu w murze, jednoznacznie wykluczające problemy z jego przygotowaniem, bez względu na rodzaj drzwi, a także ich wytwórcę.
Podkreślić należy, iż mimo braku bezpośredniego powiązania wymiaru BRM z wymiarem drzwi w świetle ościeżnicy, to moduły zostały zdefiniowane w sposób gwarantujący uzyskanie z zasady większych, niż wymagają to polskie przepisy, wymiarów w świetle ościeżnicy.
Przedstawione powyżej zasady wymiarowania można poprzeć praktycznym przykładem, odnoszącym się do dość często stosowanych w Polsce drzwi o wymaganej przepisami szerokości świetle ościeżnicy wynoszącej 900 mm. W Niemczech odpowiednikiem tego wymiaru jest BRM wynoszące 1000 mm (zbliżony do wymiaru otworu w świetle), zawarte zarówno w dokumentacji technicznej budynku jak i na zamówieniu, co daje w zależności od konstrukcji drzwi, odpowiedni wymiar szerokości w świetle ościeżnicy w zakresie od 918 mm do 934 mm.
ANALIZA USPRAWIENIA PROBLEMATYKI WYMIAROWANIA DRZWI
Biorąc pod uwagę zaprezentowane powyżej przepisy, uwarunkowania techniczne oraz przykłady stwierdzić można, iż zawarcie w dokumentacji projektowej obiektu jedynie wymaganych przepisami wymiarów w świetle ościeżnicy drzwi jest niewystarczające. Dotyczy to szczególnie szerokości, co do której niezbędna jest jeszcze analiza rzeczywistych warunków wbudowania drzwi, aby stwierdzić możliwość otwarcia skrzydła o kąt pozwalający na uzyskanie wymaganej szerokości otworu w świetle ościeżnicy. Jednocześnie niezbędnym jest przeanalizowanie zmniejszenia rzeczywistej szerokości w świetle ościeżnicy, powstającej w wyniku zainstalowania w drzwiach okuć, szczególnie zamknięć przeciwpanicznych. Okucie tego typu uruchamiane prętem poziomym, zwanym popularnie dźwignią przeciwpaniczną, odstaje od płaszczyzny skrzydła na odległość zazwyczaj nie mniejszą niż 100 mm ( w celu zapobiegania możliwości zakleszczenia palców). Na przykładzie drzwi wyposażonych od strony wewnętrznej w dźwignię przeciwpaniczną, w których skrzydło jest otwarte pod kątem 900 stwierdzić można, iż biorąc jeszcze pod uwagę część grubości skrzydła, rzeczywisty wymiar szerokości w świetle ościeżnicy zmniejszy się z teoretycznego - 900 mm do wynoszącego tylko 764 mm. Przekrój poziomy zaprezentowanych drzwi z dźwignią przeciwpaniczną pokazano na rys. 7. Analogiczna sytuacja występuje w odniesieniu do wysokości w świetle ościeżnicy, którą pomniejszają zainstalowane na niej okucia (samozamykacze, regulatory kolejności zamykania skrzydeł, progi i uszczelniania). Również w tym, przypadku zmniejsza się rzeczywista wysokość w świetle ościeżnicy, np. przy zamontowanym samozamykaczu z wymaganych 2000 mm do faktycznie wynoszącej 1880 mm. Wymaga to także dokonania stosownych prac analitycznych.
Zasygnalizowane powyżej analizy powinny być obligatoryjnie przeprowadzone już podczas opracowywania dokumentacji projektowej budynku, na etapie poprzedzającym podjęcie decyzji o przyjęciu ostatecznej wersji rozwiązania technicznego. Pominięcie tych analiz może, i zazwyczaj skutkuje niepotrzebnymi komplikacjami w trakcie realizacji robót budowlanych, a prawie pewnie w czasie odbioru budynku przez stosowne służby. Łączy się to przeważnie z dodatkowymi pracami technicznymi oraz nieplanowanymi kosztami ponoszonymi przez inwestora.
Z przedstawionych uwag wynika konieczność usprawnienia problematyki wymiarowania drzwi oraz związanych z nimi otworów ściennych. Jednak uporządkowanie tych zagadnień leży w gestii instytucji upoważnionych do tworzenia przepisów techniczno-prawnych. W pracach można by skorzystać z istniejących doświadczeń oraz stosownych dokumentów normalizacyjnych funkcjonujących w Niemczech. Podkreślić należy, iż celem podjęcia takich działań jest konieczność uniknięcia różnych interpretacji „pojęcia” wymiarów, występujących m.in. przy zamawianiu drzwi oraz związanych z wykonywaniem otworów ściennych.
inż. Zbigniew Czajka
OKNO 3/2021
Literatura
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r.
Normy PN-EN, EN i DIN
Dariusz Potrzebski „Wymiary drzwi w świetle przejścia - Uwarunkowania wynikające
z przepisów techniczno-prawnych” Świat Szkła Nr 03/2020
Materiały informacyjne firm: Hőrmann, INVADO, AdamS
