Bramy przeciwpożarowe w systemach kontroli dostępu

Obowiązujące przepisy techniczno-budowlane wymagają zamknięcia otworów w oddzieleniach pożarowych, a  w niektórych przypadkach rozdzielenia powierzchni budynków na odpowiednie strefy pożarowe, co można zrealizować poprzez zainstalowanie bram przeciwpożarowych. Ma to ograniczyć możliwość rozprzestrzeniania się ognia i dymu zarówno wewnątrz budynku jak i na sąsiednie obiekty budowlane lub tereny przyległe, oraz zapewnić ewakuację ludzi z zagrożonego miejsca albo obiektu. Jednocześnie zarządzający budynkami stosują odpowiednie systemy kontroli dostępu, umożliwiające dostęp do obszarów chronionych tylko osobom uprawnionym i ograniczające do nich dostęp nieuprawnionym użytkownikom.

ZADANIA I CHARAKTERYSTYKA BRAM PRZECIWPOŻAROWYCH

Bramy przeciwpożarowe stanowią zamknięcia otworów zapewniających właściwe bezpieczeństwo pożarowe w budynkach użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego oraz przemysłowych i magazynowych. Wymagania pożarowe dotyczące wyrobów budowlanych, w tym bram przeciwpożarowych, określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania (jednolity tekst w Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późniejszymi zmianami). Zagadnieniom bezpieczeństwa pożarowego poświęcony jest dział VI, obejmujący m.in. problematykę odporności pożarowej budynków, stref i oddzieleń pożarowych oraz wymagań przeciwpożarowych dla elementów i wyposażenia. Jedne z zapisy określają klasy odporności ogniowej elementów oddzieleń oraz zamknięć znajdujących się w nich otworów, do których zalicza się także bramy. Wynika z nich m.in. że w budynkach w zależności od ich klas odporności pożarowej (klasy A, B, C, D i E) stosować należy bramy przeciwpożarowe klas odporności ogniowej od EI 120 do EI 30. Wyjaśnić można, iż brama przeciwpożarowa sklasyfikowana przykładowo do klasy odporności ogniowej EI 120, powinna spełniać parametry techniczne wymagane w zakresie izolacyjności ogniowej (I) oraz szczelności ogniowej (E) w czasie co najmniej 120 minut.

Bramy przeciwpożarowe są objęte zharmonizowaną normą wyrobu PN-EN 16043:2014 Drzwi, bramy i otwieralne okna – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Właściwości dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności. Jednak na jej podstawie nie można zdefiniować danego wyrobu przeciwpożarowego w kompleksowy sposób, gdyż niezbędne jest zadeklarowanie albo udowodnienie przez uzyskanie odpowiednich wyników badań, podstawowych charakterystyk określonych w normach wyrobów nie mających właściwości w zakresie odporności ogniowej. W odniesieniu do bram właściwą normą z tego zakresu jest PN-EN 13241-1+A2:2016 Bramy – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Zawiera ona wymagania ogólne dotyczące bezpieczeństwa oraz zagadnień eksploatacyjnych. Ponadto odwołuje się do szeregu innych dokumentów normalizacyjnych, określających szczegółowe wymagania związane z aspektami mechanicznymi, bezpieczeństwem użytkowania bram z napędem, odpornością na obciążenie wiatrem, instalowaniem oraz użytkowaniem.

Występują różne rozwiązania konstrukcyjne bram przeciwpożarowych, z których dość stosuje się bramy przesuwne poziomo. Wyroby te otwierają się poprzez poziome przesuwanie skrzydła/skrzydeł równolegle do płaszczyzny ściany, w lewą lub prawą stronę. Dzielą się na jedno- i dwuskrzydłowe przesuwane liniowo oraz teleskopowe wieloskrzydłowe, zazwyczaj w klasach odporności ogniowej EI 30, EI 60 i EI 90. Tego typu bramy składają się głównie ze skrzydła/skrzydeł zawieszonego na górnej szynie jezdnej, zespołu jezdnego oraz przeciwwagi. Ruch skrzydła odbywa się za pomocą przesuwających się po szynie wózków jezdnych z łożyskowanymi rolkami. Ponadto do wyposażenia mogą należeć stosowne mechaniczne napędy elektryczne oraz  rozwierane drzwi serwisowe, zazwyczaj z funkcją przejścia ewakuacyjnego. Przykładowe przeciwpożarowe bramy przesuwne z drzwiami ewakuacyjnymi przedstawiono na fot. 1 oraz fot. 2.

Bramy przeciwpożarowe mogą być otwierane ręcznie przy pomocy uchwytów, natomiast zamykanie następuje samoczynnie pod wpływem zadziałania mechanizmu przeciwwagi. Z kolei bramy wyposażone w napęd elektryczny otwierają się i zamykają automatycznie po podaniu sygnału ze sterownika. W przypadku zaistnienia pożaru zamykają się zawsze w sposób analogiczny jak przy obsłudze ręcznej, tj. samoczynnie, z pomocą mechanizmu przeciwwagi. Po podaniu sygnału z centrali pożarowej „spada” pole magnetyczne na cewce elektromagnesu, rozprzęgając tym samym mechanizm jezdny bramy od napędu elektrycznego. W konsekwencji następuje przy pomocy siły przeciwwagi zamknięcie bramy, z jednoczesnym utrzymaniem stabilnej prędkości zamykania, uzyskanej dzięki specjalnemu regulatorowi szybkości zamykania.

ROLA SYSTEMÓW KONTROLI DOSTĘPU

Zasadniczą rolą  kontroli dostępu jest ograniczenie i uporządkowanie ruchu osób i/lub pojazdów na danym terenie albo obiekcie, w oparciu o odpowiednio skonfigurowaną bazę danych oraz rejestrację powiązanych zdarzeń. Systemem kontroli dostępu określa się zespół wzajemnie powiązanych urządzeń elektronicznych oraz mechanicznych, których działanie ma na celu całkowite albo tylko w pewnym zakresie ograniczenie dostępu nieuprawnionym użytkownikom do określonych stref, a także zapewnienie dostępu do stref chronionych uprawnionym użytkownikom.

Każdy system składa się z co najmniej z dwóch rodzajów urządzeń:

• wejściowych urządzeń identyfikacyjnych – decydujących o udostępnieniu chronionych stref, głównie w postaci domofonów, identyfikatorów i terminali biometrycznych,
• zaporowych urządzeń wejściowych/wjazdowych – umożliwiających to udostępnienie, czyli drzwi, furtek i bram wyposażonych w stosowne okucia, a także bramek lub szlabanów.

W systemach kontroli dostępu identyfikowanie użytkowników może być realizowane poprzez urządzenia wejściowe w sposób zależny od wymaganego poziomu zabezpieczeń. Najczęściej stosuje się podział na trzy stopnie zabezpieczeń. Pierwszy to standardowy, oparty o domofony analogowe, cyfrowe lub wideo domofony, gdzie dostęp do określonej strefy jest uzyskiwany po wprowadzeniu stosownego kodu. W drugim stopniu, określanym jako średni, stosuje się identyfikatory w postaci kart z kodem kreskowym, magnetycznych lub zbliżeniowych, z których dane są odczytywane przez odpowiednie czytniki. Trzeci, nazywany wysokim stopniem zabezpieczeń, jest uzyskiwany dzięki użyciu terminali biometrycznych w postaci skanerów, którymi są czytniki linii papilarnych oraz poprzez identyfikację rysów twarzy lub siatkówki albo tęczówki oka.

Drugi rodzaj urządzeń systemów kontroli dostępu stanowią urządzenia zaporowe pozwalające na przejście, którymi są zazwyczaj drzwi wyposażone w tzw. aktywatory przejścia kontrolowanego. Do tych elementów zalicza się m.in. elektrozaczepy (zaczepy elektryczne), elektromagnesy drzwiowe (zwory elektromagnetyczne) i zamki elektromechaniczne. Wymienione aktywatory są wytwarzane w dwóch wersjach:

 - odblokowujące przejście w momencie włączenia napięcia zasilania (bez napięcia zamknięte), oznaczane symbolem NC i nazywane awersyjnymi lub zwykłymi,

 - odblokowujące przejście w momencie wyłączenia napięcia zasilania (bez napięcia otwarte), oznaczane symbolem NO i nazywane rewersyjnymi lub odwrotnymi.

Przykładowy elektrozaczep rewersyjny pokazano na fot. 3.

Systemy kontroli dostępu w maksymalny sposób zmniejszają ryzyko strat, które mogą powstać w wyniku kradzieży mienia lub informacji, jednocześnie zwiększając bezpieczeństwo użytkowników przebywających na chronionym terenie albo obiekcie. Ponadto w przedsiębiorstwach uniemożliwia niekontrolowane opuszczenie stanowiska pracy przez pracowników, równocześnie rejestrując czas wchodzenia i wychodzenia z zakładu. Ważną cechą systemów kontroli dostępu jest możliwość rozbudowy już uzyskanego stopnia zabezpieczenia oraz bezproblemowe integrowanie z różnymi systemami alarmowymi, w tym z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Współpraca w tej ochronie pozwala w przypadku wykrycia pożaru na spowodowanie otwarcia wszystkich wejść i wjazdów objętych systemem.

Coraz powszechniej stosuje się systemy kontroli dostępu w różnego rodzaju przedsiębiorstwach, zarówno produkcyjnych jak i magazynowych oraz handlowych. Szczególnie dotyczy to zakresu określania dostępu do materiałów i urządzeń oraz informacji i dokumentów. Ich możliwości są bardzo szerokie i przykładowo na terenie zakładu produkcyjnego robotnicy mają pełen dostęp do strefy produkcji i socjalnej, natomiast do magazynów tylko pracownicy tam zatrudnieni. Z kolei osoby sprawujące funkcje nadzoru mogą się poruszać po całym terenie zakładu.

Występują także możliwości centralnego zarządzania systemem zaporowych urządzeń wejściowo/wjazdowych, takimi jak drzwi i bramy, z dowolnego miejsca, co pozwala np. na rezygnację z personelu obsługującego na miejscu ich usytuowania. Ponadto system nadzoruje działanie bram oraz drzwi i automatycznie wysyła komunikaty o usterkach, które można przekazywać pracownikom serwisu technicznego. Zdalna analiza usterek pozwala na skrócenie czasu naprawy na miejscu, przez co można uniknąć konieczności dwukrotnego wysyłania serwisantów, gdyż przyjadą do awarii już z niezbędnymi częściami.

PROBLEMATYKA STOSOWANIA BRAM PRZECIWPOŻAROWYCH W SYSTEMACH KONTROLI DOSTĘPU

Jak już w publikacji stwierdzono, drzwi i bramy przeciwpożarowe mogą  m.in. pełnić rolę oddzielenia pożarowego o wymaganej klasie odporności ogniowej, a także zapewnić odpowiednie warunki do ewakuacji. Wymaganie to wynika bezpośrednio z z zapisów rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r., w którym w § 240 stwierdza się:

- w pkt. 5. W bramach i ścianach przesuwanych na drogach ewakuacyjnych powinny znajdować się drzwi otwierane ręcznie albo w bezpośrednim sąsiedztwie tych bram i ścian powinny być umieszczone i wyraźnie oznakowane drzwi przeznaczone do celów ewakuacji,

  - w pkt. 6. Drzwi, bramy i inne zamknięcia otworów o wymaganej klasie odporności ogniowej lub dymoszczelności powinny być zaopatrzone w urządzenia zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru. Należy także zapewnić możliwość ręcznego otwierania drzwi służących do ewakuacji.

Z przedstawionych stwierdzeń wynika m.in., iż w razie wybuchu pożaru w obiekcie budowlanym:

• drzwi oraz bramy przeciwpożarowe wraz ze znajdującymi się w nich drzwiami ewakuacyjnymi powinny być zamknięte, aby zapewnić wymagany poziom ochrony pożarowej budynku,
• drzwi ewakuacyjne i zainstalowane na drogach ewakuacyjnych, w tym także znajdujące się w bramach, powinny być otwarte, aby zapewnić przebywającym w budynku i pomieszczeniach ludziom sprawne oraz bezpieczne ich opuszczenie, a straży pożarnej i innym służbom ratunkowym umożliwić właściwą akcję ratowniczą i gaśniczą.

Powyższe zasady są ze sobą sprzeczne, stosując jednak specjalistyczne urządzenia automatyzujące działanie, zarówno bramy jak i drzwi przeciwpożarowe oraz ewakuacyjne mogą spełniać wzajemnie uzupełniające się wymagania, przez co zapewnione zostanie bezpieczeństwo użytkowania oraz pożarowe w obiekcie i w poszczególnych pomieszczeniach.

Coraz częściej występują rozwiązania, w których bramy przeciwpożarowe i związane z nimi drzwi przeciwpożarowe są zainstalowane na drodze ewakuacyjnej i działają w ramach systemów kontroli dostępu. Współpraca systemów kontroli dostępu i systemów alarmów pożarowych jest powszechnie znana i stosowana. Sprawy komplikują się w przypadku kontroli dostępu realizowanej z udziałem nietypowych wyrobów, takich jak bramy przeciwpożarowe, a także przy bardzo rozbudowanych wymaganiach ze strony inwestora lub użytkownika danego obiektu. Zdarzają się bowiem sytuacje, kiedy osobom pełniącym nadzór nad obiektem np. handlowym bardzo trudno zaakceptować fakt, iż w razie alarmu pożarowego zamknięte bramy lub drzwi na drogach ewakuacyjnych powinny być automatycznie odblokowane, aby umożliwić ewakuację z zagrożonego miejsca.

Zgodnie z przedstawionymi w publikacji obligatoryjnymi przepisami, bramy przeciwpożarowe przesuwne poziomo, a szczególnie zainstalowane na drogach ewakuacyjnych, powinny być wyposażone w drzwi przejściowe, spełniające rolę ewakuacyjnych. Przy bramach o mniejszych wymiarach są to z zasady drzwi rozwierane jednoskrzydłowe, a przy większych gabarytach, głównie w odniesieniu do szerokości, stosuje się drzwi dwuskrzydłowe.

Dodać jeszcze należy, iż wspomniany powyżej § 240 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki wymaga, aby drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia, gdzie przebywa więcej iż 300 osób oraz na drodze ewakuacyjnej z niego, powinny być wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne.

Biorąc wszystkie wymienione powyżej wymagania pod uwagę, potwierdzić można możliwość zastosowania bramy przeciwpożarowej w ramach systemu kontroli dostępu w obiekcie. Brama taka powinna być obligatoryjnie wyposażona w drzwi odpowiednio wyposażone w tzw. aktywatory przejścia kontrolowanego. Zaleca się stosowanie aktywatorów rewersyjnych tj. odblokowujących przejście w momencie wyłączenia zasilania (bez zasilania otwarte). Wynika to z konieczności zachowania pełnego bezpieczeństwa, gwarantowanego niezawodnym odblokowaniem przejścia. W mogących zaistnieć sytuacjach ekstremalnych nie można wykluczyć braku możliwości podania napięcia do aktywatora awaryjnego (NC), natomiast zawsze występuje sposobność odłączenia napięcia od aktywatora rewersyjnego (NO). Jako aktywator najczęściej jest stosowany elektrozaczep, którym określa się urządzenie zdalnie sterowane zwalniające płytkę zaczepu, co pozwala na otwarcie przejścia bez odryglowania zamka. Urządzenie to instaluje się do blach osłonowych (zaczepowych), które są z reguły przykręcane do ościeżnicy.

Jak powyżej już stwierdzono, w określonych przypadkach drzwi usytuowane na drogach ewakuacyjnych, w tym także zainstalowane w bramach, powinny być wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne, do których zalicza się okucia w postaci zamknięcia przeciwpanicznego i zamknięcia awaryjnego. Pierwsze z wymienionych  uruchamia się mechanicznie za pomocą poziomego drążka naciskowego lub poziomej listwy naciskowej i są przeznaczone do stosowania w sytuacji wystąpienia paniki. Tego typu zamknięcie ma na celu stworzenie możliwości bezpiecznej ewakuacji przy minimalnym wysiłku i bez wcześniejszej znajomości działania tego rodzaju okucia. Z kolei zamknięcie awaryjne jest uruchamiane mechanicznie klamką lub płytką naciskową i ma umożliwić bezpieczne wyjście w razie zagrożenia. Jest przeznaczone do budynków, w których według wszelkiego prawdopodobieństwa w sytuacji niebezpiecznej nie wybuchnie panika. Wymienione zamknięcia stanowi mechanizm składający się z rygli zazębiających się z zaczepami w otaczającej ościeżnicy lub w podłodze, w celu zabezpieczenia drzwi, gdy są zamknięte. Rygle mogą być zwolnione za pomocą umieszczonych na wewnętrznej powierzchni skrzydła: drążka lub listwy naciskowej (okucie przeciwpaniczne) i klamki albo płytki naciskowej (okucie awaryjne). Ponadto zamknięcia powinny uniemożliwiać dostęp do obiektu z zewnątrz, a żaden element nie może ograniczać swobodnego ruchu drzwi oraz blokować odpowiednio szerokiego ich otwarcia. Przykładową przeciwpożarową bramę z drzwiami ewakuacyjnymi wyposażonymi w zamknięcie przeciwpaniczne obrazuje fot. 4.

Bramy przeciwpożarowe z zainstalowanymi drzwiami spełniającymi funkcje ewakuacyjnych  i podłączone  do systemu SAP (System Sygnalizacji Pożaru), mogą także wchodzić w skład systemu kontroli dostępu. Zamontowane w skrzydle bramy drzwi powinny być fabrycznie wyposażone w aktywatory do systemu kontroli dostępu, głównie w postaci elektrozaczepu rewersyjnego. Istotnym jest, aby elektrozaczepy i inne aktywatory były instalowane w drzwiach wyłącznie przez ich producenta, gdyż jest niedopuszczalna nawet najmniejsza ingerencja w konstrukcję gotowych drzwi przeciwpożarowych (np. wykonanie dodatkowych otworów do montażu elektrozaczepów).Narusza to w oczywisty sposób strukturę drzwi, obniżając ich odporność ogniową. Dodać jeszcze należy, iż aktywatory rewersyjne, w tym elektrozaczepy, wymagają ciągłego podtrzymywania napięcia zasilającego, nawet w czasie zaniku napięcia sieci energetycznej. Wymaga to zastosowania awaryjnego źródła zasilania, np. baterii. Z braku napięcia nastąpi bowiem odblokowanie przejścia w innym celu niż ewakuacja, co jest niedopuszczalne w systemie kontroli dostępu.

W literaturze fachowej można spotkać podział na trzy sposoby kontrolowanego przejścia przez ewakuacyjne drzwi przeciwpożarowe. Najprostszy standardowy, określany jako jednostronnie kontrolowany, polega na zainstalowaniu na skrzydle drzwi zamknięcia przeciwpanicznego lub awaryjnego od strony ewakuacyjnej. Przejście w kierunku odwrotnym do ewakuacji wymaga identyfikacji i pozytywnej weryfikacji w systemie kontroli dostępu. Drugi ze sposobów dotyczy przejścia dwustronnie kontrolowanego, w którym po odblokowaniu awaryjnym drzwi są dostępne z obu stron. W tym rozwiązaniu drzwi wymagają zainstalowania zamka zapadkowego i elektrozaczepu rewersyjnego oraz czytnika na wejściu i na wyjściu. Drzwi są zamknięte i niedostępne dla osób nieupoważnionych do czasu awaryjnego odblokowania przejścia np. poprzez system SAP. Oba jednak wymienione sposoby mają wadę w postaci swobodnego dostępu z obu stron drzwi po awaryjnym odblokowaniu, co z punktu widzenia zasad systemu kontroli dostępu jest niewskazane. Trzeci sposób dotyczy przejścia dwustronnie kontrolowanego, w którym po odblokowaniu awaryjnym drzwi są dostępne tylko w kierunku ewakuacji. Wymaga to jednak jednoczesnego zastosowania dwóch typów aktywatorów – rewersyjnego i awersyjnego. Elektrozaczep awersyjny montuje się do zamka głównego zapadkowo-zasuwkowego (tzw. podklamkowego), zaś elektrozaczep rewersyjny występuje w dodatkowym zestawie z zamkiem zapadkowym.. W momencie odblokowania awaryjnego wyjście jest możliwe tylko w kierunku ewakuacji.

inż. Zbigniew Czajka

OKNO 2/2021

Literatura                                                                                                                              

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r.

Normy: PN-EN 16043:2014, PN-EN 13241-1+A2:2016

Andrzej Tomczak „Kontrola dostępu na drzwiach przeciwpożarowych

znajdujących się na drogach ewakuacyjnych” SEC&AS Nr 1/2017

Materiały informacyjne firm: Hőrmann, mercor Assa Abloy, Kolbud, Dodrzwi