Okucia do drzwi o podwyższonej wytrzymałości

Dodano: 30 czerwiec 2020

W budownictwie znajdują zastosowanie drzwi odznaczające się specyficznymi cechami jak ognioodporność, dymoszczelność, dźwiękoszczelność, zwiększona odporność na włamanie itp. Wyroby te charakteryzują się z zasady podwyższoną wytrzymałością, niezbędna do spełnienia określonych właściwości. Wymaga to jednocześnie zastosowania w konstrukcji drzwi okuć gwarantujących uzyskanie wyższych parametrów wytrzymałościowych i funkcjonalnych.

PROBLEMATYKA DRZWI O PODWYŻSZONEJ WYTRZYMAŁOŚCI

Do drzwi o specyficznych cechach wymagających podwyższonej wytrzymałości zazwyczaj zalicza się:

drzwi przeciwpożarowe i/lub dymoszczelne,
drzwi stosowane na drogach ewakuacyjnych,
drzwi o zwiększonej odporności na włamanie,
drzwi dźwiękoszczelne,
drzwi wielofunkcyjne.

Wyjaśnić należy, że drzwiami wielofunkcyjnymi określa się wyroby odznaczające się więcej niż jedną specyficzną cechą, jak np. drzwi przeciwpożarowe o zwiększonej odporności na włamanie.

Zgodnie z obowiązującymi dokumentami normalizacyjnymi, występują dwa podstawowe rodzaje drzwi w wykonaniu standardowym:

• drzwi zewnętrzne, które powinny spełniać wymagania normy PN-EN 14351-1+A1:2016 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne,

• drzwi wewnętrzne, które powinny spełniać wymagania normy PN-EN 14351-2:2018 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 2: Drzwi wewnętrzne.

Zakresy obu powyższych norm zawierają stwierdzenia, iż określają właściwości eksploatacyjne, z wyjątkiem odporności ogniowej i dymoszczelności, do wyrobów, nie zależnie od materiałów, z jakich się je wykonuje. Poszczególne właściwości powinny być potwierdzone badaniami, których wyniki służą do określenia odpowiedniej klasyfikacji. Wymaga to odniesienia do stosownych norm badawczych i klasyfikacyjnych. Jako przykład można przedstawić dokumenty normalizacyjne dotyczące wodoszczelności drzwi, a mianowicie:

PN-EN 1027:2016 Okna i drzwi – Wodoszczelność – Badania,
PN-EN 12208:2001 Okna i drzwi – Wodoszczelność – Klasyfikacja.

Dodać jeszcze należy, iż niektóre rodzaje drzwi objętych niniejszą publikacją powinny jeszcze spełniać wymagania związane ze specyficznymi cechami tych wyrobów , wynikającymi ze stosownych norm. Dotyczy to szczególnie drzwi przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych oraz o podwyższonej odporności na włamanie.

Dla zrealizowania więc właściwości eksploatacyjnych oraz odnoszących się do specyficznych funkcji (ognioodporność, zwiększona odporność na włamanie, dźwiękoszczelność itp.) drzwi, niezbędne jest ich wyposażenie w okucia spełniające odpowiednie wymagania.

Przykładem drzwi o podwyższonej wytrzymałości mogą być drzwi wielofunkcyjne typu WAT, charakteryzujące się klasą odporności ogniowej EI2 oraz klasą odporności na włamanie RC 2. Wyrób ten jest produkowany przez firmę Hörmann, a przykładowe rozwiązanie zastosowane w przejściu pomiędzy garażem a częścią mieszkalną przedstawia fot. 1. Drzwi są wyposażone w następujące okucia:

- dwa stalowe rolkowe zawiasy regulowane w trzech płaszczyznach,

- zamek wielopunktowy,

- wkładkę bębenkową,

- klamkę z tarczą drzwiową zabezpieczoną przed rozwierceniem,

- zamykacz,

oraz trzy stalowe trzpienie przeciwwyważeniowe.

NORMY ZWIĄZANE Z OKUCIAMI

Okucia mają duży wpływ na właściwe i długotrwałe funkcjonowanie drzwi, w związku z czym powinny spełniać dotyczące ich wymagania, zawarte głównie w normach. Podkreślić należy, iż wymagania są identyczne do wszystkich okuć, tj. stosowanych w drzwiach drewnianych, aluminiowych, stalowych czy też wykonanych z tworzyw sztucznych. Dlatego też okucia charakteryzują się zasadniczo takimi samymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, a jedyne różnice występują w części mocującej do skrzydła lub ościeżnicy. Jest to spowodowane koniecznością uwzględnienia w sposobie mocowania specyfiki materiałowej drzwi, głównie kształtowników.

Podstawowe okucia instalowane w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości powinny spełniać wymagania zawarte w następujących normach:

• PN-EN 1935:2003 Okucia budowlane – Zawiasy jednoosiowe – Wymagania i metody badań,

• PN-EN 12209:2016 Okucia budowlane – Zamki – Zamki mechaniczne wraz z zaczepami –

Wymagania i metody badań,

• PN-EN 1303:2015 Okucia budowlane – Wkładki bębenkowe do zamków – Wymagania i metody

badań,

• PN-EN 1906:2012 Okucia budowlane – Klamki i gałki drzwiowe wraz z tarczami – Wymagania i

metody badań,

• PN-EN 1154:1999?A1:2004 Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu

Zamykania - Wymagania i metody badań,

• prEN 15685:2009 Okucia budowlane – Zamki wielopunktowe wraz z zaczepami – Wymagania i

Metody badań.

W skład każdej z powyżej przedstawionych norm wchodzi rozdział dotyczący klasyfikacji wraz z systemem kodowym. Odnosi się ona do podstawowych cech wyrobu jak kategoria użytkowania, trwałość, masa drzwi próbnych, odporność na korozję, odporność ogniowa, odporność na włamanie itp. Pierwszą pozycję w systemie kodowym stanowi zawsze kategoria użytkowania, która przykładowo w zakresie zawias (wg normy PN-EN 1935:2003) kształtuje się w następujący sposób:

- Kategoria 1 – Lekkie warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do drzwi stosowanych w budownictwie mieszkaniowym lub w innych obszarach mieszkalnych i budynkach, gdzie występuje niska częstotliwość użytkowania przez osoby z wysoką motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami, z małym prawdopodobieństwem wypadków i nieprawidłowego użytkowania,

- Kategoria 2 – Umiarkowane warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do drzwi stosowanych w budownictwie, obszarach i budynkach jak powyżej, gdzie występuje średnia częstotliwość użytkowania przez osoby z pewną motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami, ale gdzie istnieje jakaś możliwość występowania wypadków lub nieprawidłowego użytkowania,

- Kategoria 3 – Ciężkie warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do stosowania do drzwi w budynkach, gdzie występuje wysoka częstotliwość użytkowania przez publiczność lub innych ludzi z małą motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami oraz duża możliwość wypadków albo niewłaściwego użytkowania,

- Kategoria 4 – Bardzo ciężkie warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do stosowania do drzwi, które są narażone na częste, gwałtowne lub rozmyślnie niewłaściwe użytkowanie.

Jako zasadę przyjmuje się, że w drzwiach o podwyższonej odporności powinno się stosować tylko okucia spełniające wymagania co najmniej kategorii 3 użytkowania – „ciężkie warunki eksploatacji”. Dodać jeszcze należy, iż wymienione powyżej w publikacji normy zawierają załączniki normatywne, dotyczące specyficznych cech oraz funkcji drzwi obejmujące:

• dodatkowe wymagania do okuć przeznaczonych do stosowania w drzwiach ognioodpornych i/lub dymoszczelnych,

• dodatkowe wymagania do okuć przeznaczonych do stosowania w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie.

Występują jeszcze inne dokumenty normalizacyjne określające wymagania dotyczące okuć instalowanych w drzwiach o podwyższonej odporności. Zaliczyć do nich można normą PN-EN 14600:2009 Drzwi, bramy i otwieralne okna o właściwościach odporności ogniowej i/lub dymoszczelności – Wymagania i klasyfikacja, zawierającą załączniki odnoszące się do okuć. Są to:

- Załącznik A (normatywny) „Właściwości okuć budowlanych przeznaczonych do stosowania w drzwiach/bramach przeciwpożarowych, otwieralnych oknach przeciwpożarowych i drzwiach/bramach dymoszczelnych”,

- Załącznik B (normatywny) „Wymagania klasyfikacyjne dotyczące okuć”.

Następnym dokumentem tego typu jest norma PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja, określająca wymagania dla okuć instalowanych w drzwiach o podwyższonej odporności na włamanie. Wykraczają one poza zakres zawarty w normach przedmiotowych poszczególnych okuć.

WYMAGANIA ZWIĄZANE Z PODWYŻSZONA WYTRZYMAŁOŚCIĄ

ZAWIASY JEDNOOSIOWE

Wymagania odnoszące się do tego typu zawias wynikają bezpośrednio z postanowień zawartych w normie PN-EN 1935:2003. Poniżej przedstawiono najistotniejsze z nich , odnoszące się szczególnie do zawias stosowanych w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości:

dopuszczalny moment obrotowy – określany w trakcie badań, przy czym jego maksymalna wielkość jest zależna od klasy zawiasy, a do drzwi o podwyższonej wytrzymałości zazwyczaj wynosi 4 Nm,
obciążenie statyczne – zawiasa poddana wymienionemu obciążeniu w różnych konfiguracjach nie powinna przekraczać określonych przemieszczeń, ponadto nie mogą wystąpić uszkodzenia którejkolwiek części składowej, jak i żadne widoczne spękania,
wytrzymałość na ścinanie – w zawiasie poddanej obciążeniu ścinającemu nie są dopuszczalne uszkodzenia lub spękania ani poprzeczne odkształcenia większe niż 3 mm, przy czym w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie możliwe jest nieograniczone trwałe odkształcenie,
trwałość – po badaniach obejmujących dla drzwi z podwyższoną wytrzymałością przeważnie 200 000 cykli, wartości pionowego i poprzecznego zużycia nie powinny przekraczać stosownych wielkości.

Norma zawiera także dodatkowe wymagania dotyczące zawias stosowanych w drzwiach ognioodpornych, jak przykładowo związanej z temperaturą topnienia, która dla każdej części składowej (poza dekoracyjnymi) oraz zamocowań nie powinna być niższa niż 800 ⁰C. Również do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie sformułowano dodatkowy wymóg, aby zamocowanie zawias nie było dostępne od strony zewnętrznej, a ich konstrukcja pozwalała na usunięcie czopa tylko w przypadku, gdy drzwi są otwarte. Przykładowe rolkowe zawiasy jednoosiowe stosowane w drzwiach przeciwpożarowych i o zwiększonej odporności na włamanie przez firmę Hörmann, przedstawiono na fot. 2.

ZAMKI MECHANICZNE JEDNO- I WIELOPUNKTOWE

Zamki mechaniczne o konstrukcji jednopunktowej są objęte normą PN-EN 12209:2016, w której wyspecyfikowano wymagania odnoszące się do tego rodzaju okuć oraz współpracujących elementów jak zaczepy, klamki i klucze. Jako przykłady wymienić można poniższe wymagania dotyczące:

zamka – odnoszące się do odporności zapadki, zasuwki i rygli hakowych na różnego rodzaju obciążenia, trwałości mechanizmów zapadki i zasuwki (do 200 000 cykli) oraz odporności na przewiercenie i korozję,
klamki lub gałki – w zakresie odporności na działanie momentu obrotowego lub odporności gałki na wyrywanie (w zestawach zamków rurowych),
klucza – w odniesieniu do jego wytrzymałości na działanie momentu obrotowego oraz związane z identyfikacją (np. ilość rzeczywistych kombinacji, poziomy głębokości nacięć),
zaczepu – dotyczące odporności na obciążenia czołowe i boczne oraz na wyrywanie i działanie siły podnoszącej (zamki w drzwiach przesuwnych).

Zakres projektu normy dotyczącej zamków wielopunktowych – prEN 15685:2009 obejmuje większość powyżej wymienionych wymagań. Występuje w niej jednak kilka zmian, w tym polegającej na wyodrębnieniu wymagań i badań w zależności od przeznaczenia oraz zakresu działania. Norma zawiera podział na trzy typy zamków: blokujące, dociskające i przeciwrozłączne, którym przypisano dotyczące ich wymagania. Przykładowy zamek jednopunktowy typu IS 216 firmy ISEO, przewidziany do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych, pokazano na fot. 3.

WKŁADKI BĘBENKOWE

Związane z wkładkami bębenkowymi wymagania wynikają z zapisów w normie PN-EN 1303:2015. Do podstawowych wymagań, odnoszących się szczególnie do wkładek instalowanych w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości zaliczyć można:

wytrzymałość klucza – który nie powinien się złamać pod działaniem przyłożonego maksymalnego momentu obrotowego o wartości 2,5 N,
trwałość – po wykonaniu 100 000 cykli powinna istnieć możliwość uruchomienia wkładki za pomocą nowego oryginalnego klucza, przy użyciu momentu obrotowego nie wyższego od 1,5 Nm,
odporność ogniowa – wkładka bębenkowa jest wtedy przydatna do zastosowania w drzwiach ognioodpornych i dymoszczelnych, jeżeli spełnia postanowienia odpowiednich norm z zakresu badania odporności ogniowej zestawów drzwiowych i elementów okuć budowlanych,
zabezpieczenia związane z kluczem – z czym związana jest również odporność na atak: z zastosowaniem wiercenia, z użyciem przecinaka, przez ukręcenie, poprzez wyrywanie, oraz odporność na działanie momentu obrotowego, przy czym każde z tych wymagań jest wyrażane w trzech klasach odporności, lecz do wkładek stosowanych w drzwiach o podwyższonej odporności przyjmuje się z zasady najwyższą 3 klasę.

Na fot. 4.rzedstawiono przykładowy zestaw wkładek bębenkowych GERDA PRO SYSTEM do drzwi o podwyższonej odporności na włamanie.

KLAMKI I GAŁKI WRAZ Z TARCZAMI

Następnym rodzajem okuć stosowanych w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości są klamki i gałki wraz z tarczami, objęte postanowieniami normy PN-EN 1906:2012. Do najistotniejszych wymagań wynikających z normy należą:

wytrzymałość na działanie stosownego momentu obrotowego,
wytrzymałość osiowa oraz zamocowań, szczególnie do okuć o podwyższonym stopniu bezpieczeństwa,
luz swobodny określany maksymalnym przemieszczeniem,
dopuszczalny moment obrotowy mechanizmu powrotnego,
trwałość mechanizmu po 200 000 cykli, kiedy nie mogą wystąpić żadne uszkodzenia, natomiast klamka lub gałka powinny nadal działać,
odporność na korozję.

Klamkę z tarczą drzwiową o innowacyjnym rozwiązaniu FLEX, przeznaczoną do drzwi przeciwpożarowych oraz o zwiększonej odporności na włamanie i produkowaną przez firmę AXA, obrazuje fot. 5.

ZAMYKACZE

W drzwiach o podwyższonej wytrzymałości, szczególnie przeciwpożarowych, bardzo często są stosowane zamykacze, dla których wymagania wynikają z zapisów w normie PN-EN 1154:1999/A1:2004. Wymieniony dokument normalizacyjny zawiera trzy rodzaje wymagań:

dotyczące informacji o wyrobie – obligujące do dostarczenia wraz z wyrobem przejrzystej i szczegółowej instrukcji montażu, regulacji i konserwacji, obejmującej wszelkie ograniczenia kąta otwarcia oraz precyzującej wielkość zamykacza dla danej pozycji montażu,
eksploatacyjne/osiągi – spośród których, jako najistotniejsze wyróżnić można: trwałość (co najmniej 500 000 cykli), moment zamykający oraz otwierający, skuteczność, czas zamykania, kąty działania, parametry przeciążeniowe w postaci zdolności do wytrzymania zamykającego badania przeciążeniowego, zależność działania od temperatury oraz uszkodzenie zamykacza lub jego ramion, które mogłoby niekorzystnie wpłynąć na spełnienie wymienionych wymagań,
w odniesieniu do przydatności do drzwi przeciwpożarowych – określające dodatkowe właściwości, które czynnie przyczyniałyby się do spełnienia podstawowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa pożarowego (samoczynne zamknięcie się i trwałość tej funkcji), jak np. odpowiedni moment zamykający, charakteryzujący się siłą zamykania odpowiadającą wielkości 3 lub wyższej.

Przykładowe rozwiązanie zamykacza z mechanizmem zębatkowym typu ASSA ABLOY DC140, do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych, pokazano na fot. 6.

OKUCIA STOSOWANE W DRZWIACH PRZECIWPOŻAROWYCH I/LUB O ZWIĘKSZONEJ ODPORNOŚCI NA WŁAMANIE

Oprócz powyżej wymienionych wymagań, okucia objęte tematyką publikacji, które są przewidziane do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych i/lub o zwiększonej odporności na włamanie, powinny jeszcze spełniać dodatkowe wymagania, ujęte w poniższych normach.

PN-EN 14600:2009 Drzwi, bramy i otwieralne okna o właściwościach odporności ogniowej i/lub dymoszczelności – Wymagania i klasyfikacja .

Dodatkowe wymagania są głównie określone w normatywnym Załączniku A pt. „Właściwości okuć budowlanych przeznaczonych do stosowania w drzwiach/bramach przeciwpożarowych, otwieralnych oknach przeciwpożarowych i drzwiach/bramach dymoszczelnych”, który zawiera minimalne poziomy właściwości użytkowych okuć drzwiowych. Zaliczono do nich: maksymalną szerokość oraz masę skrzydła, kategorię użytkowania, minimalną klasę okuć oraz klasę odporności na korozję.

PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja

Wymagania dotyczące okuć są zawarte w tablicy 2, przedstawiającej klasy odporności dla wkładek bębenkowych, tarcz drzwiowych i zamków, oraz w normatywnym Załączniku B pt. „Wymagania dotyczące zamków i okuć, wykraczające poza zakres norm wymienionych w Tablicy 2”. W poszczególnych tablicach załącznika odnoszących się do istotnych elementów okuć, podano cel ochrony, wymagane klasy odporności, wymaganie, granice badania i odpowiadającą metodę badania.

Inż. Zbigniew Czajka

OKNO 3/2019

Literatura

Normy PN-EN i prEN

Materiały informacyjne firm: Hormann, ISEO, AXA, ASSA ABLOY