Elementy wyposażenia budownictwa podlegające wymaganiom określonym nie tylko w dyrektywie 89/106/EWG wyroby budowlane

Bramy, drzwi, okna, świetliki, wyłazy, klapy dachowe, żaluzje, okiennice, markizy wyposażone w napęd elektromechaniczny, elektrohydrauliczny lub pneumatyczny podlegają wymaganiom nie tylko dyrektywy budowlanej, ale w zależności od zastosowanego napędu, dodatkowo dyrektywom: maszynowej, niskonapięciowej, kompatybilności elektromagnetycznej, dyrektywie proste zbiorniki ciśnieniowe oraz urządzenia ciśnieniowe i równocześnie odpowiednim przepisom krajowym wdrażającym te dyrektywy.

Handel bez barier to główna idea powstania Unii Europejskiej. Aby stworzyć skuteczny system zapewniający wolny obrót towarów na terenie Państw Członkowskich UE potrzebne są odpowiednie regulacje prawne. Podstawowym dokumentem prawa unijnego są dyrektywy, których postanowienia, kraje członkowskie, mają obowiązek wdrożyć do ustawodawstwa krajowego w określonym terminie.

Polska jako członek UE cały czas kontynuuje proces dostosowywania własnego prawodawstwa do wymagań unijnych. Wiele zapisów wdrażających postanowienia dyrektyw zaczęła obowiązywać z dniem uzyskania przez Polskę Członkostwa w UE, w dniu 1 maja 2004 r.

Dyrektywy horyzontalne w polskich przepisach prawnych

Europejska ocena bezpieczeństwa wyrobów jest spójnym systemem stanowiącym pewną całość, w którym dyrektywy odnoszące się do określonych grup wyrobów lub zagrożeń są tylko jego częścią składową. Uzupełnione są one o dyrektywy horyzontalne, dotyczące wszystkich wyrobów.

Najważniejsze z nich to:

Dyrektywa ta określa ogólne wymagania dotyczące bezpieczeństwa wszystkich wyrobów. Podaje definicje wyrobu bezpiecznego i określa obowiązki producentów, importerów i dystrybutorów w celu zapewnienia, że wprowadzany do obrotu wyrób jest bezpieczny. Ponadto nakłada na państwo obowiązek kontroli rynku pod względem bezpieczeństwa wyrobów umieszczonych na rynku oraz ustala procedury awaryjne w przypadku zidentyfikowania na rynku wyrobów niebezpiecznych.

Do polskiego prawa dyrektywa ta została wdrożona ustawą z dnia 22 stycznia 2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U. Nr 15, poz. 179), która została zastąpiona ustawą z dnia 12 grudnia 2003 r. (Dz. U. Nr 229, poz. 2275).

Dyrektywa stanowi, że za skutki wynikłe z powodu wadliwości wyrobu odpowiada jego producent. Taką samą odpowiedzialność ponosi też importer wyrobu mający siedzibę na terenie UE, co nie zdejmuje odpowiedzialności z producenta. Jeżeli ani producent, ani importer nie mogą być zidentyfikowani – odpowiedzialność ponosi sprzedawca lub inna osoba wprowadzająca wyrób do obrotu. Dotyczy odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób i nie obejmuje wad użytkowych samego wyrobu.

Zgodnie z dyrektywą, wyrobem wadliwym jest wyrób, który nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego ma prawo oczekiwać użytkownik, stosując go zgodnie z przeznaczeniem. Dyrektywa określa również okoliczności, kiedy producent nie ponosi odpowiedzialności za szkody wyrządzone w wyniku niewłaściwego stosowania wyrobu.

Do polskiego prawa dyrektywa ta została wdrożona ustawą z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późniejszymi zmianami).

Dyrektywy „Nowego Podejścia”

W procesie tworzenia idei wolnego handlu, początkowo zakładano, że warunkiem wystarczającym zapewnienia swobodnego przepływu towarów będzie spełnienie wymagań norm najpierw krajowych, a po utworzeniu CEN-u i CENELEC-u – norm europejskich. Potrzeby dotyczące liczby norm okazały się olbrzymie, a tempo ich tworzenia było zbyt wolne. Pandto z definicji normy wynika, że jej stosowanie nie jest obowiązkowe. Zadecydowano więc, że zasady wolnego obrotu towarami będą określać dokumenty prawa – dyrektywy. Zaczęto opracowywać dyrektywy dla poszczególnych grup wyrobów, zawierające szczegółowe wymagania, które ich dotyczą tzw. dyrektywy przedmiotowe. Analiza takiego podejścia wykazała istotną wadę, polegającą na tym, że sformułowanie szczegółowych wymagań dla określonych wyrobów w postaci dokumentu prawnego wpływa hamująco na postęp techniczny. W związku z powyższym, podjęto decyzję o zmianie koncepcji podejścia do zasad wolnego handlu i opracowano tzw. „Nowe Podejście”, które charakteryzuje się następującymi zasadami:

Koncepcja nowego podejścia w znacznej części ogranicza interwencję państwa w proces projektowania, wytwarzania oraz umieszczania wyrobów na rynku lub dopuszczania ich do użytkowania. Na wytwórcy spoczywa obowiązek zapewnienia, aby jego wyrób był bezpieczny, czyli taki, który w zwykłych lub w innych, dających się rozsądnie przewidzieć warunkach jego używania, nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza zagrożenie znikome, dające się pogodzić z jego zwykłym używaniem. Wytwórcy pozostawiono wybór rozwiązań technicznych, ograniczony obowiązkiem spełnienia zasadniczych wymagań określonych w dyrektywach „Nowego Podejścia”.

Model dyrektywy „Nowego Podejścia” przedstawiono na rysunku 1

Rysunek 1 Model dyrektywy „Nowego Podejścia”

W celu spełnienia wymagań dyrektyw „Nowego Podejścia”, producent powinien przeprowadzić analizę zagrożeń stwarzanych przez wyrób, aby zidentyfikować te zasadnicze wymagania, które powinny być spełnione w celu wyeliminowania lub ograniczenia tych zagrożeń. Producent na podstawie dokonanej analizy zagrożeń powinien określić dyrektywy mające zastosowanie w odniesieniu do jego wyrobu. Jeżeli w odniesieniu do wyrobu ma zastosowanie kilka dyrektyw, producent przed umieszczeniem wyrobu na rynku i oznakowaniem go znakiem CE jest zobowiązany do spełnienia postanowień zawartych w tych wszystkich dyrektywach.

Nie wszystkie wyroby budowlane podlegają tylko i wyłącznie wymaganiom dyrektywy budowlanej. Drzwi, okna, bramy, żaluzje, markizy, świetliki, wyłazy, klapy dachowe, itp. wyposażone:

W przypadku napędów pneumatycznych oraz elektrohydraulicznych w zależności od ciśnienia roboczego, pojemności siłowników i rodzaju medium roboczego należy również rozważyć spełnienie wymagań dyrektyw:

Ze względu na mniejszą popularność stosowania napędów pneumatycznych i elektrohydraulicznych omówienie dyrektyw 87/404/EWG i 97/23/WE zostało pominięte w opracowaniu.

Dyrektywa 89/106/EWG Wyroby budowlane i wdrażające ją polskie przepisy prawne.

Podstawowym dokumentem prawa europejskiego, dotyczącym swobodnego przepływu wyrobów budowlanych na terenie krajów UE jest Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych. Dla zapewnienia wolnej wymiany handlowej wyrobów budowlanych niezbędne jest zniesienie jakichkolwiek „barier technicznych” będących wynikiem rozbieżności występujących w postanowieniach obecnych norm krajowych państw członkowskich na wyroby budowlane i usunięcie niejednolitości kryteriów przyjmowanych za podstawę do oceny nowych wyrobów, dla których wydawane są krajowe aprobaty techniczne.

Dyrektyw 89/106/EWG odbiega od ogólnych zasad dotyczących dyrektyw „Nowego Podejścia”. Główne różnice są następująca:

Dyrektywa budowlana wprowadziła pojęcie wymagań podstawowych, które powinny spełniać obiekty budowlane. Państwa Członkowskie zobowiązują się do podejmowania wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia, aby wyroby budowlane przeznaczone do stosowania w obiektach budowlanych, mogły być wprowadzone na rynek tylko wtedy, gdy nadają się do zamierzonego stosowania tzn. gdy posiadają takie cechy, że obiekty, w których mają być wbudowane, wmontowane, stosowane lub instalowane mogą, o ile obiekty te są prawidłowo zaprojektowane i wykonane, spełnić wymagania podstawowe. Wyroby takie oznaczane są znakiem CE wskazującym, że spełniają one wszystkie postanowienia Dyrektywy 89/106/EWG. Wymagania podstawowe stanowią bazę do ustanowienia zharmonizowanych w skali europejskiej specyfikacji technicznych na wyroby budowlane (norm zharmonizowanych i europejskich aprobat technicznych).

W załączniku I do dyrektywy 89/106/EWG wyszczególniono wymagania podstawowe dla obiektów budowlanych sformułowane w postaci celów.

Są to:

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby obciążenia mogące na nie działać w trakcie wznoszenia i użytkowania nie prowadziły do:

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku pożaru:

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby nie stanowiły zagrożenia dla higieny lub zdrowia mieszkańców lub sąsiadów, w szczególności w wyniku:

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w trakcie użytkowania nie stwarzały ryzyka wypadków takich jak: pośliźnięcia, upadki, zderzenia, oparzenia, porażenia prądem elektrycznym, obrażenia w wyniku eksplozji.

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby hałas, na który narażeni są mieszkańcy lub ludzie znajdujący się w pobliżu obiektów, nie przekraczał poziomu stanowiącego zagrożenie dla ich zdrowia oraz pozwalał im spać, odpoczywać i pracować w zadowalających warunkach.

Obiekty budowlane i ich instalacje grzewcze, chłodzące i wentylacyjne muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby utrzymać na niskim poziomie ilość energii wymaganej do ich użytkowania, przy uwzględnieniu miejscowych warunków klimatycznych i potrzeb użytkowników.

Wymagania podstawowe zostały uściślone w dokumentach interpretacyjnych do dyrektywy, które dla każdego z wymagań odnoszącego się do obiektu budowlanego wskazują jego związki z wymaganiami dla wyrobów budowlanych, stosowanych w tych obiektach.

Polska, jako członek UE jest zobowiązana do wprowadzania rozwiązań prawnych zgodnych z wymaganiami unijnymi.

Proces wdrażania Dyrektywy 89/106/EWG do polskiego prawa rozpoczęła ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, z późniejszymi zmianami (tekst jednolity - Dz. U. Nr 207 z 2003r, poz. 2016) oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia, wprowadzając w budownictwie pojęcie wymagań podstawowych dla obiektów budowlanych oraz tworząc krajowy system dopuszczenia wyrobów budowlanych do obrotu w budownictwie odpowiadający wymaganiom dyrektywy.

Wymagania podstawowe dla obiektów budowlanych znalazły swoje odzwierciedlenie w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 z 2002 r., poz. 690 z późniejszymi zmianami).

Poszczególne działy tego rozporządzenia odpowiadają poszczególnym wymaganiom podstawowym określonym w dyrektywie 89/106/EWG:

Proces wdrażania dyrektywy 89/106/EWG do polskiego prawa zakończyły dwie ustawy:

Tabela 1. Rozporządzenia wydane na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych

W wyniku wprowadzonych przepisów prawnych po wejściu Polski do UE na krajowym rynku wyrobów budowlanych współistnieją dwa systemy oceny zgodności: europejski i krajowy oraz odpowiadające im oznakowania wyrobów znakiem CE oraz znakiem budowlanym . Oznakowanie wyrobu budowlanego znakiem budowlanym jest dopuszczalne, jeżeli producent, mający siedzibę na terenie Rzeczpospolitej Polski, dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodność z Polską Normą albo aprobatą techniczną. Natomiast oznakowanie wyrobu znakiem CE jest możliwe w przypadku gdy producent lub jego upoważniony przedstawiciel mający siedzibę na terenie krajów członkowskich UE dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność deklarację zgodności WE potwierdzającą spełnienie wymagań europejskiej aprobaty technicznej lub zharmonizowanej normy europejskiej wyrobu.

Należy zaznaczyć, że system krajowy dopuszczania wyrobów budowlanych do obrotu na terenie Polski pełni funkcję uzupełniającą w stosunku do systemu europejskiego. Jego zakres przedmiotowy jest sukcesywnie ograniczany, w miarę rozszerzania grupy wyrobów budowlanych, objętych zharmonizowanymi z dyrektywą 89/106/EWG specyfikacjami technicznymi i związanym z tym zakresem stosowania oznakowania znakiem CE.

Dyrektywa maszynowa 98/37/WE i wdrażające ją polskie przepisy prawne

Dyrektywa maszynowa została wdrożona do polskich przepisów prawnych Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 91 z 2003 r., poz. 858), wydanym na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 166 z 2002 r., poz. 1360 ze zmianami).

Jedna z definicji maszyny podana w dyrektywie maszynowej określa ją jako:

zespół sprzężonych części lub elementów składowych, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, wraz z odpowiednimi elementami uruchamiającymi, obwodami sterowania, zasilania, połączonych wspólnie w celu określonego zastosowania, w szczególności do przetwarzania, obróbki, przemieszczania lub pakowania materiałów.

Wyroby, które są wyłączone z zakresu obowiązywania dyrektywy, pomimo iż mieszczą się w podanej wyżej definicji to m.in. maszyny, których jedynym źródłem napędu jest siła mięśni ludzkich, z wyjątkiem maszyn używanych do podnoszenia i opuszczania ładunków. Dlatego też drzwi, okna, bramy, żaluzje, markizy, świetliki, wyłazy dachowe, itp. wyposażone w napęd ręczny nie podlegają dyrektywie maszynowej, ale wyposażone w napęd elektromechaniczny, elektrohydrauliczny lub pneumatyczny stają się maszynami, w rozumieniu dyrektywy 98/37/WE.

Do zdecydowanej większości wyrobów podlegających dyrektywie maszynowej ma zastosowanie procedura oceny zgodności oparta na samoocenie dokonywanej przez producenta, bez udziału jednostki notyfikowanej. Prawo do tej prostej ścieżki oceny zgodności przysługuje producentowi nawet wtedy, gdy nie zastosował norm zharmonizowanych (moduł A systemu oceny zgodności: wewnętrzna kontrola produkcji). Moduł A oceny zgodności, nie wymaga udziału w ocenie zgodność wyrobu jednostki notyfikowanej ani innego zewnętrznego podmiotu. Producent samodzielnie, na własną wyłączną odpowiedzialność ocenia zgodność wyrobu ze specyfikacją techniczną, odwołującą się do wymagań podstawowych dyrektywy. Robi to zarówno na etapie projektowania wyrobu, jak i podczas produkcji, starając się samodzielnie zapewnić, aby każdy egzemplarz spełniał odpowiednie wymagania. W praktyce przeprowadzenie procedury oceny zgodności zgodnie z modułem A, polega na sporządzaniu odpowiedniej dokumentacji, której zawartość określona jest w odpowiednich rozporządzeniach oraz na zapewnieniu, że wyrób jest zgodny z opracowaną dokumentacją.

Maszyny, których potwierdzenie zgodności z dyrektywą maszynową wymaga udziału jednostki notyfikowanej wymieniono w załączniku nr IV dyrektywy.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa mówi, że producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien sporządzić dla każdej wyprodukowanej maszyny odpowiednią deklarację zgodności WE, w celu potwierdzenia zgodności maszyny z wymogami określonymi w rozporządzeniu.

Dla maszyn, w ocenie zgodności których nie jest wymagany udział jednostki notyfikowanej, producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien sporządzić dokumentację techniczno-konstrukcyjną, oraz zagwarantować, że będzie ona dostępna w jego siedzibie do celów kontrolnych.

Dokumentacja techniczno-konstrukcyjna zawiera:

Dokumentacja, może zawierać także inne raporty techniczne lub certyfikaty wydane przez kompetentne jednostki certyfikujące lub laboratoria. Do dokumentacji, należy dołączyć egzemplarz instrukcji obsługi. Dokumentacja, powinna być sporządzona w języku polskim oraz w języku państw członkowskich Unii Europejskiej, w którym wyrób jest sprzedawany. Zgodnie z modułem A oceny zgodności, producent powinien podjąć wszelkie działania konieczne do zagwarantowania, że proces produkcji zapewnia zgodność produkowanych maszyn z dokumentacją techniczną.

Dyrektywa niskonapięciowa 73/23/WE i wdrażające je polskie przepisy prawne.

Dyrektywa niskonapięciowa została wdrożona do polskich przepisów prawnych Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla sprzętu elektrycznego (Dz. U. Nr 49 z 2003 r., poz. 414), wydanym na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności.

Wyroby podlegające dyrektywie to sprzęt elektryczny przeznaczony do użytkowania przy napięciu nominalnym od 50 V do 1000 V prądu przemiennego lub od 75 V do 1500 V prądu stałego. Dyrektywa nie zawiera definicji sprzętu elektrycznego, lecz przyjmuje się, że jest to każde urządzenie używane do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, rozdziału lub wykorzystania energii elektrycznej.

Podstawowe wymagania bezpieczeństwa wymienione w dyrektywie niskonapięciowej mają charakter bardzo ogólny i dotyczą wszelkich zagrożeń związanych z użytkowaniem sprzętu elektrycznego , zarówno tych o charakterze elektrycznym, jak również mechanicznym, chemicznym i innym. Praktyczne uszczegółowienie zasadniczych wymagań stanowi obszerna kolekcja kilkuset norm zharmonizowanych związanych z tą dyrektywą.

Ocena zgodności sprzętu elektrycznego z zasadniczymi wymaganiami jest dokonywana na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji tego sprzętu (moduł A oceny zgodności). Producent lub jego upoważniony przedstawiciel w wyniku dokonanej wewnętrznej kontroli produkcji, powinien zapewnić i zadeklarować, że sprzęt elektryczny spełnia zasadnicze wymagania. W ramach wewnętrznej kontroli produkcji, producent sporządza dokumentację techniczną umożliwiającą dokonanie oceny zgodności sprzętu elektrycznego z zasadniczymi wymaganiami.

Dokumentacja techniczna, oprócz danych dotyczących konstrukcji, produkcji i działania sprzętu elektrycznego, zawiera w szczególności:

Producent lub jego upoważniony przedstawiciel przechowuje dokumentację techniczną w celach kontrolnych przez okres 10 lat od daty wyprodukowania ostatniego egzemplarza sprzętu elektrycznego.

Producent powinien podjąć wszelkie działania konieczne do zagwarantowania, że proces produkcji zapewnia zgodność produkowanego sprzętu elektrycznego z dokumentacją techniczną.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących zapewnienia zgodności wyrobu z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy niskonapięciowej, producent lub importer może skorzystać z usług kompetentnego laboratorium badawczego.

Dyrektywa kompatybilności elektromagnetycznej 89/336/EWG i wdrażające je polskie przepisy prawne.

Dyrektywa kompatybilności elektromagnetycznej została wdrożona do polskich przepisów prawnych przez następujące akty prawne:

Ustawa z dnia 21 lipca 2003 r. – Prawo Telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 73 z 2000 r. poz. 852 ze zmianami, szczególnie istotna jest zmiana opublikowana w Dz. U. Nr 113 z 2003r., poz. 1070)

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 kwietnia 2003 r. w sprawie dokonywania oceny zgodności aparatury z zasadniczymi wymaganiami dotyczącymi kompatybilności elektromagnetycznej oraz sposobu jej oznakowania (Dz. U. Nr 90 z 2003r., poz. 848) wydane na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności.

Wyroby podlegające dyrektywie to wszelka aparatura, która może wywołać zaburzenia elektromagnetyczne lub na działanie której takie zaburzenia mogą mieć wpływ. Aparatura to urządzenia elektryczne i elektroniczne oraz instalacje i systemy, które zawierają podzespoły elektryczne lub elektroniczne.

Dyrektywa ma bardzo szeroki zakres, gdyż dotyczy zdecydowanej większości wyrobów elektrycznych i elektronicznych. Ma ona również zastosowanie do maszyn zasilanych elektrycznie, wtedy stosuje się ją równolegle z dyrektywą maszynową. Jeśli aparatura elektryczna lub elektroniczna mieści się w przedziale napięć przewidzianych dyrektywą niskonapięciową (73/23/EWG), to ta ostatnia też będzie miała jednoczesne zastosowanie.

Zasadnicze wymagania zawarte w dyrektywie są niezwykle proste i ogólne. Aparatura powinna być konstruowana tak, aby:

Normy zharmonizowane z dyrektywą kompatybilności elektromagnetycznej dotyczą przede wszystkim sposobu wykonywania badań pozwalających stwierdzić zgodność różnych urządzeń z zasadniczymi wymaganiami.

Dyrektywa przewiduje trzy procedury oceny zgodności:

Jednostką kompetentną jest jednostka autoryzowana i notyfikowana do oceny aparatury i dokumentacji techniczno-konstrukcyjnej, gdy nie zastosowano norm zharmonizowanych bądź zastosowano je częściowo albo normy takie nie istnieją.

Do dokumentacji techniczno-konstrukcyjnej, producent lub jego upoważniony przedstawiciel dołącza instrukcję obsługi aparatury, która powinna zawierać w szczególności:

Dyrektywa 89/336/EWG została zastąpiona przez dyrektywę 2004/108/WE z dnia 15 grudnia 2004 r., której przeniesienie do polskich przepisów prawnych, zgodnie z artykułem 16.1 dyrektywy 2004/108/WE, ma nastąpić najpóźniej do dnia 20 stycznia 2007 r. Definicja wg Słownika Języka Polskiego PWN

Ładunek - towar ładowany na różnego rodzaju środki transportowe, jak samochody, wagony itp.

mgr inż. Wojciech Baraniak

COBR PEWB „Metalplast”