W celu uzyskania optymalnej wentylacji połączonej z dużą ochroną przed zmieniającymi się warunkami atmosferycznymi oraz dla zapewnienia nowoczesnej architektury obiektu, coraz częściej stosowane są okna obrotowe z osią poziomą. Najkorzystniejszą wersją okien obrotowych, spełniających powyższe warunki są okna żaluzjowe, zwane także lamelowymi.
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
Rys. 1. Schemat działania okna żaluzjowego poziomego
Fot. 1.
Fot. 2.
Okno jest wyrobem budowlanym zamykającym otwory ścienne i umożliwiającym doświetlenie pomieszczeń oraz ich wentylację. W skład asortymentu tych wyrobów wchodzą m.in. okna obrotowe, charakteryzujące się skrzydłem osadzonym na czopach i obracanym względem osi poziomej lub pionowej. Jedną z odmian okien obrotowych są okna żaluzjowe z osią poziomą, których schemat działania zawarty w załączniku A normy PN-EN 12519:2005 „Okna i drzwi. Terminologia” przedstawiono na rys. 1.
Skrzydła i ościeżnice tych okien są wykonywane z aluminiowych kształtowników z przekładką termiczną (tzw. kształtowniki ciepłe) lub bez przekładki termicznej (tzw. kształtowniki zimne).
Okna żaluzjowe, dzięki swojej specyficznej konstrukcji, umożliwiają uzyskanie szerokiej powierzchni otwarcia, co sprawie, że wyposażone w napęd elektryczny mogą być stosowane zarówno do wentylacji naturalnej jak i w systemach oddymiania. Występując zwykle jako ciąg okien umieszczonych poziomo w fasadzie budynku , ze skrzydłami obracającymi się wokół poziomej osi obrotu, łączą w sobie estetykę wykonania z funkcjonalnością i pozwalają na realizację nowoczesnych projektów architektonicznych.
Konstrukcje okien są wykonywane zgodnie z wymiarami podanymi przez klienta i dostarczane w stanie zmontowanym, gotowym do montażu na obiekcie. Produkuje się okna żaluzjowe o minimalnych wymiarach od 300 x 200 mm (choć są specjalne konstrukcje o wymiarach 150 x 180 mm) do maksymalnego wymiaru szerokości 2500 mm i wysokości bez ograniczeń, ale zależącej od specyfiki obiektu np. rodzaju podkonstrukcji, warunków montażu, obciążenia wiatrem itp.
Przykładowe obiekty z zastosowanymi oknami żaluzjowymi z poziomą osią obrotu przedstawiono na fot. 1 i 2.
ZAKRES STOSOWANIA
Okna żaluzjowe z poziomą osią obrotu są najczęściej przeznaczone do doświetlania pomieszczeń z jednoczesnym ich naturalnym wietrzeniem, znajdujących się głównie w obiektach z przeszklonymi ścianami. Mogą to być budynki użyteczności, zamieszkania zbiorowego oraz przemysłowe jak i budynki mieszkalne, w których okna żaluzjowe są instalowane w ogrodach zimowych, werandach, na klatach schodowych itp. Ten rodzaj okien może być także stosowany do oddymiania przestrzeni zamkniętych szklanymi elewacjami lub jako czerpnie powietrza w instalacjach technologicznych. Są również dostępne specjalne konstrukcje okien żaluzjowych przeznaczonych do montażu w połaciach dachowych o kącie nachylenia nie mniejszym niż 70°.
Konstrukcja okien żaluzjowych umożliwia odprowadzanie ciepłego powietrza z górnej części pomieszczenia i wprowadzanie świeżego powietrza w jego części dolnej. Okna mogą mieć skrzydła przeszklone (z ramami z kształtowników aluminiowych) i całoszklane oraz lamele nieprzezroczyste, wykonane z blachy aluminiowej lub z tłoczonych cienkościennych kształtowników aluminiowych. Dzięki małym szerokością kształtowników skrzydeł i ościeżnic lub wykonaniom całoszklanym skrzydeł, okna żaluzjowe stanowią estetyczne i funkcjonalne uzupełnienie nowoczesnych konstrukcji fasadowych. Jak podają producenci, zmienne ustawienie skrzydeł okien żaluzjowych zapewnia aż 80% powierzchni otwartej w stosunku do powierzchni całkowitej okna. W przypadku standardowych konstrukcji okien obrotowych lub uchylnych, wymagało by to całkowitego otwarcia okna (około 90°).
Napęd i sterowanie oknami żaluzjowymi może obywać się ręcznie, za pomocą dźwigni lub korby (przykład na rys. 2), albo z zastosowaniem napędów mechanicznych, najczęściej siłowników elektrycznych (przykład na rys. 3). Napędzane mechanicznie okna żaluzjowe oraz wyposażone w automatyczne sterowanie znajdują zastosowanie głównie w tzw. budynkach „inteligentnych”.
Okna żaluzjowe mogą być montowane:
- bezpośrednio w otworze ściany murowanej lub betonowej – przykład na rys. 4,
- w ścianie fasadowej, przy wykorzystaniu specjalnego systemu adapterów – przykład na rys. 5,
- jako wypełnienie aluminiowych okien lub witryn – przykład na rys. 6,
- jako wypełnienie ścian lub okien drewnianych – przykład na rys. 7.
Rys. 2. Okno żaluzjowe z korbą do ręcznego sterowania
Rys. 3. Okno żaluzjowe ze sterowaniem siłownikiem
ROZWIĄZANIA KONSTRUKCYJNE
Okna żaluzjowe składają się głównie z ościeżnicy wykonanej z aluminiowych kształtowników oraz czopów (sworzni), na których obracają się skrzydła, które również wykonuje się z kształtowników aluminiowych. Skrzydła takich okien są oszklone szybami pojedynczymi lub zespolonymi. Występują także okna bezramowe i całoszklane oraz nieprzezierne, które mają skrzydła w postaci lamel wykonanych z blachy aluminiowej lub cienkościennych kształtowników . Charakterystykę najczęściej występujących rozwiązań konstrukcyjnych okien żaluzjowych wraz z rysunkami przedstawiono poniżej.
Rys. 4. Przykładowe okno żaluzjowe montowane w ścianie betonowej
Rys.5. Przykładowe okno żaluzjowe montowane w ścianie fasadowej z użyciem specjalnego systemu adapterów
Okna bezramowe i całoszklane
W drugiej połowie dwudziestego wieku stosowano okna żaluzjowe, których skrzydła były wykonane z pojedynczych szklanych płytek (nie miały ram). Takie rozwiązanie konstrukcyjne przedstawiono na rys. 8. Okno charakteryzowało się niską izolacyjnością cieplną i niedostateczną szczelnością, więc stosowane było tylko w pomieszczeniach pomocniczych (np. toalety, garderoby) lub technicznych.
Rys. 6. Przykładowe okno żaluzjowe montowane w ościeżnicy okiennej lub witrynie
Rys. 7. Przykładowe okno żaluzjowe montowane w ścianie drewnianej
Współcześnie, oknom o powyższej konstrukcji odpowiadają okna żaluzjowe ze skrzydłami całoszklanymi. Przykładowe okna żaluzjowe z takimi skrzydłami, które są wyposażone również w napęd mechaniczny, przedstawiono na rys. 9. Wymienione okna mogą mieć ościeżnicę wykonaną z aluminiowych kształtowników z przekładką termiczną lub bez tej przekładki. Z kolei skrzydła mogą być wykonane z szyb pojedynczych, których krawędzie przy zamkniętym oknie nachodzą na siebie, co pokazano na rys. 9a lub po zamknięciu tworzą jednolitą powierzchnię, co przedstawiono na rys. 9b.
Okna żaluzjowe do fasad strukturalnych
W budynkach ze szklanymi fasadami strukturalnymi są stosowane okna żaluzjowe, które charakteryzują się niewidocznymi (od strony zewnętrznej budynku) ramami ościeżnicy i skrzydeł. Ościeżnica okna jest zazwyczaj wykonana z aluminiowych kształtowników z przekładką termiczną, skrzydła zaś są wykonane z kształtowników bez tej przekładki i oszklone szybą zespoloną, przeważnie grubości 36 mm. Okna mogą być otwierane ręcznie lub przy pomocy napędu mechanicznego z automatycznym sterowaniem. Przykładowe okno żaluzjowe do fasad strukturalnych przedstawiono na rys. 10.
Rys. 8. Okno żaluzjowe bezramowe
Okna żaluzjowe z przekładką termiczną
Celem zapewnienia wyższej izolacyjności cieplnej stosować można okna żaluzjowe, w których zarówno ościeżnice jak i skrzydła są wykonane z aluminiowych kształtowników z przekładką termiczną. Skrzydła tych okien są wypełnione szybą zespoloną grubości 24 lub 32 mm albo panelem nieprzeziernym. Okna żaluzjowe takiej konstrukcji są wykonywane o szerokości maksymalnej do 2300 mm i mogą być, tak jak poprzednie okna, wyposażone w napęd ręczny lub mechaniczny. Przykładowe okno wykonane z „ciepłych” kształtowników przedstawiono na rys.11.
Rys. 9. Okno żaluzjowe ze skrzydłami całoszklanymi
Okna żaluzjowe nieprzezierne
Jak już w niniejszej publikacji podano, okna żaluzjowe mogą zamiast przeszklonych skrzydeł być wyposażone w nieprzezierne lamele, wykonane z blachy aluminiowej lub tłoczonych cienkościennych kształtowników aluminiowych. W wymaganej konieczności lamele mogą być także wypełnione pianką, co zwiększa ich izolacyjność cieplną. Ościeżnica tego rodzaju okien żaluzjowych jest wykonana z aluminiowych kształtowników z przekładką termiczną i ma specjalnie ukształtowane uszczelki.
Prezentowany typ okien może być wykonywany o szerokości maksymalnej nawet 2500 mm i mieć napęd ręczny lub mechaniczny. Na rys. 12 pokazano przykładowe okno żaluzjowe z zainstalowanymi lamelami nieprzeziernymi.
Rys. 10. Okno żaluzjowe do fasad strukturalnych
Rys. 11. Okno żaluzjowe z kształtowników z przekładką termiczną
Rys. 12. Okno żaluzjowe z nieprzeziernymi lamelami
WYMAGANIA I BADANIA
Okna żaluzjowe, będące specyficznym rodzajem okien obrotowych, podlegają wymaganiom normy wyrobu PN-EN 14351-1:2006+A1:2010 „Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”.
W normie zawarte są właściwości eksploatacyjne i wymagania specjalne oraz związane z nimi badania, a także klasyfikacja i ocena zgodności, odnoszące się do okien i drzwi zewnętrznych. Zgodnie z zapisami załącznika ZA normy, wszystkie okna (poza stosowanymi w przegrodach ogniowych/dymowych i na drogach ewakuacyjnych) podlegają systemowi 3 oceny zgodności. Z kolei w załączniku E przedstawiono odrębne określanie właściwości dla okien.
Na podstawie zapisów w ww. załącznikach przyjąć można, że w odniesieniu do okien żaluzjowych powinny być ustalone, poprzez przeprowadzenie stosownych badań, następujące właściwości eksploatacyjne:
- odporność na obciążenie wiatrem,
- wodoszczelność,
- właściwości akustyczne,
- przenikalność cieplna,
- przepuszczalność powietrza,
- wentylacja,
- odporność na wielokrotne otwieranie i zamykanie.
Są to typowe właściwości odnoszące się do wszystkich rodzajów okien zewnętrznych (naturalnie poza przeciwpożarowymi itp.), określone w stosownych normach badawczych i klasyfikacyjnych. Jako przykład można podać odporność na obciążenie wiatrem, którą należy określić stosując normy: PN-EN 12211:2001 „Okna i drzwi. Odporność na obciążenie wiatrem. Metoda badania” oraz PN-EN 12210:2001 „Okna i drzwi. Odporność na obciążenie wiatrem. Klasyfikacja”.
Dodać jeszcze można, iż w trakcie badań należy uwzględniać wskazówki podane w Załączniku F normy, określające fakultatywny wybór reprezentatywnych próbek do badań okien. W przypadku okien żaluzjowych wskazuje się, że powinny to być okna z maksymalną liczbą skrzydeł lub lamel.
W odniesieniu do okien żaluzjowych z napędem mechanicznym, w normie PN-EN 14351-1:2006+A1:2010 określono jeszcze wymagania specjalne, dotyczące bezpieczeństwa użytkowania. W wymaganiu tym zapisano, iż jednostki napędowe oraz inne okuciowe i elektryczne elementy składowe instalowane w oknach z napędem elektrycznym, należy projektować, badać i kontrolować zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 60335-2-103:2005+A1:2009 „Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 2-103: Wymagania szczegółowe dotyczące napędów bram, okien i drzwi”.
Dodać jeszcze można, że okna żaluzjowe jako wyroby budowlane; podlegają także obligatoryjnym wymaganiom zawartym w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z póżniejszymi zmianami). Dotyczy to szczególnie współczynnika przenikania ciepła U max oraz wymagań odnoszących się do izolacyjności akustycznej i wentylacji.
inż. Zbigniew Czajka
OKNO nr 1/2014
Literatura
Normy europejskie
Rozporządzenie M. I. z dnia 12.04.2002 r.
Katalogi firm Esco Polska i Colt
W. Klein Nowoczesne okna. Arkady 1978