Okucia do drzwi o podwyższonej wytrzymałości

W budownictwie znajdują zastosowanie drzwi odznaczające się specyficznymi cechami jak ognioodporność, dymoszczelność, dźwiękoszczelność, zwiększona odporność na włamanie itp. Wyroby te charakteryzują się z zasady podwyższoną wytrzymałością, niezbędna do spełnienia określonych właściwości. Wymaga to jednocześnie zastosowania w konstrukcji drzwi okuć gwarantujących uzyskanie wyższych parametrów wytrzymałościowych i funkcjonalnych.

PROBLEMATYKA DRZWI O PODWYŻSZONEJ WYTRZYMAŁOŚCI

Do drzwi o specyficznych cechach wymagających podwyższonej wytrzymałości zazwyczaj zalicza się:

• drzwi przeciwpożarowe i/lub dymoszczelne,
• drzwi stosowane na drogach ewakuacyjnych,
• drzwi o zwiększonej odporności na włamanie,
• drzwi dźwiękoszczelne,
• drzwi wielofunkcyjne.

Wyjaśnić należy, że drzwiami wielofunkcyjnymi określa się wyroby odznaczające się więcej niż jedną specyficzną cechą, jak np. drzwi przeciwpożarowe o zwiększonej odporności na włamanie.

Zgodnie z obowiązującymi dokumentami normalizacyjnymi, występują dwa podstawowe rodzaje drzwi w wykonaniu standardowym:

 • drzwi zewnętrzne, które powinny spełniać wymagania normy PN-EN 14351-1+A1:2016 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne,

 • drzwi wewnętrzne, które powinny spełniać wymagania normy PN-EN 14351-2:2018 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 2: Drzwi wewnętrzne.

Zakresy obu powyższych norm zawierają stwierdzenia, iż określają właściwości eksploatacyjne, z wyjątkiem odporności ogniowej i dymoszczelności, do wyrobów, nie zależnie od materiałów, z jakich się je wykonuje. Poszczególne właściwości powinny być potwierdzone badaniami, których wyniki służą do określenia odpowiedniej klasyfikacji. Wymaga to odniesienia do stosownych norm badawczych i klasyfikacyjnych. Jako przykład można przedstawić dokumenty normalizacyjne dotyczące wodoszczelności drzwi, a mianowicie:

• PN-EN 1027:2016 Okna i drzwi – Wodoszczelność – Badania,
• PN-EN 12208:2001 Okna i drzwi – Wodoszczelność – Klasyfikacja.

Dodać jeszcze należy, iż niektóre rodzaje drzwi objętych niniejszą publikacją powinny jeszcze spełniać wymagania związane ze specyficznymi cechami tych wyrobów , wynikającymi ze stosownych norm. Dotyczy to szczególnie drzwi przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych oraz o podwyższonej odporności na włamanie.

Dla zrealizowania więc właściwości eksploatacyjnych oraz odnoszących się do specyficznych funkcji (ognioodporność, zwiększona odporność na włamanie, dźwiękoszczelność itp.) drzwi, niezbędne jest ich wyposażenie w okucia spełniające odpowiednie wymagania.

Przykładem drzwi o podwyższonej wytrzymałości mogą być drzwi wielofunkcyjne typu WAT, charakteryzujące się klasą odporności ogniowej EI2 oraz klasą odporności na włamanie RC 2. Wyrób ten jest produkowany przez firmę Hörmann, a przykładowe rozwiązanie zastosowane w przejściu pomiędzy garażem a częścią mieszkalną przedstawia fot. 1. Drzwi są wyposażone w następujące okucia:

 - dwa stalowe rolkowe zawiasy regulowane w trzech płaszczyznach,

 - zamek wielopunktowy,

 - wkładkę bębenkową,

 - klamkę z tarczą drzwiową zabezpieczoną przed rozwierceniem,

 - zamykacz,

oraz trzy stalowe trzpienie przeciwwyważeniowe.

NORMY ZWIĄZANE Z OKUCIAMI

Okucia mają duży wpływ na właściwe i długotrwałe funkcjonowanie drzwi, w związku z czym powinny spełniać dotyczące ich wymagania, zawarte głównie w normach. Podkreślić należy, iż wymagania są identyczne do wszystkich okuć, tj. stosowanych w drzwiach drewnianych, aluminiowych, stalowych czy też wykonanych z tworzyw sztucznych.  Dlatego też okucia charakteryzują się zasadniczo takimi samymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, a jedyne różnice występują w części mocującej do skrzydła lub ościeżnicy. Jest to spowodowane koniecznością uwzględnienia w sposobie mocowania specyfiki materiałowej drzwi, głównie kształtowników.

Podstawowe okucia instalowane w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości powinny spełniać wymagania zawarte w następujących normach:

 •  PN-EN 1935:2003 Okucia budowlane – Zawiasy jednoosiowe – Wymagania i metody badań,

 •  PN-EN 12209:2016  Okucia  budowlane  –  Zamki  – Zamki  mechaniczne  wraz  z  zaczepami –

     Wymagania i metody badań,

 •  PN-EN 1303:2015 Okucia budowlane – Wkładki bębenkowe do zamków – Wymagania i metody

     badań,

 •  PN-EN 1906:2012 Okucia budowlane – Klamki i gałki drzwiowe wraz z tarczami – Wymagania i

     metody badań,

 •  PN-EN 1154:1999?A1:2004  Okucia  budowlane – Zamykacze  drzwiowe  z  regulacją  przebiegu

     Zamykania - Wymagania i metody badań,

 •  prEN 15685:2009 Okucia budowlane – Zamki wielopunktowe wraz z zaczepami – Wymagania i

     Metody badań.

W skład każdej z powyżej przedstawionych norm wchodzi rozdział dotyczący klasyfikacji wraz z systemem kodowym. Odnosi się  ona do podstawowych cech wyrobu jak kategoria użytkowania, trwałość, masa drzwi próbnych, odporność na korozję, odporność ogniowa, odporność na włamanie itp. Pierwszą pozycję w systemie kodowym stanowi zawsze kategoria użytkowania, która przykładowo w zakresie zawias (wg normy PN-EN 1935:2003) kształtuje się w następujący sposób:

 - Kategoria 1 – Lekkie warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do drzwi stosowanych w budownictwie mieszkaniowym lub w innych obszarach mieszkalnych i budynkach, gdzie występuje niska częstotliwość użytkowania przez osoby z wysoką motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami, z małym prawdopodobieństwem wypadków i nieprawidłowego użytkowania,

 - Kategoria 2 – Umiarkowane warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do drzwi stosowanych w budownictwie, obszarach i budynkach jak powyżej, gdzie występuje średnia częstotliwość użytkowania przez osoby z pewną motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami, ale gdzie istnieje jakaś możliwość występowania wypadków lub nieprawidłowego użytkowania,

 - Kategoria 3 – Ciężkie warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do stosowania do drzwi w budynkach, gdzie występuje wysoka częstotliwość użytkowania przez publiczność lub innych ludzi z małą motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami oraz duża możliwość wypadków albo niewłaściwego użytkowania,

 - Kategoria 4 – Bardzo ciężkie warunki eksploatacji. Okucia przeznaczone do stosowania do drzwi, które są narażone na częste, gwałtowne lub rozmyślnie niewłaściwe użytkowanie.

Jako zasadę przyjmuje się, że w drzwiach o podwyższonej odporności powinno się stosować tylko okucia spełniające wymagania co najmniej kategorii 3 użytkowania – „ciężkie warunki eksploatacji”. Dodać jeszcze należy, iż wymienione powyżej w publikacji normy zawierają załączniki normatywne, dotyczące specyficznych cech oraz funkcji drzwi obejmujące:

 •  dodatkowe wymagania do okuć przeznaczonych do stosowania w drzwiach ognioodpornych i/lub dymoszczelnych,

 •  dodatkowe wymagania do okuć przeznaczonych do stosowania w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie.

Występują jeszcze inne dokumenty normalizacyjne określające wymagania dotyczące okuć instalowanych w drzwiach o podwyższonej odporności. Zaliczyć do nich można normą PN-EN 14600:2009 Drzwi, bramy i otwieralne okna o właściwościach odporności ogniowej i/lub dymoszczelności – Wymagania i klasyfikacja, zawierającą załączniki odnoszące się do okuć. Są to:

 - Załącznik A (normatywny) „Właściwości okuć budowlanych przeznaczonych do stosowania w drzwiach/bramach przeciwpożarowych, otwieralnych oknach przeciwpożarowych i drzwiach/bramach dymoszczelnych”,

 - Załącznik B (normatywny) „Wymagania klasyfikacyjne dotyczące okuć”.

Następnym dokumentem tego typu jest norma PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja, określająca wymagania dla okuć instalowanych w drzwiach o podwyższonej odporności na włamanie. Wykraczają one poza zakres zawarty w  normach przedmiotowych poszczególnych okuć.

WYMAGANIA ZWIĄZANE Z PODWYŻSZONA WYTRZYMAŁOŚCIĄ

ZAWIASY JEDNOOSIOWE

Wymagania odnoszące się do tego typu zawias wynikają bezpośrednio z postanowień zawartych w normie PN-EN 1935:2003. Poniżej przedstawiono najistotniejsze z nich , odnoszące się szczególnie do zawias stosowanych w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości:

• dopuszczalny moment obrotowy – określany w trakcie badań, przy czym jego maksymalna wielkość jest zależna od klasy zawiasy, a do drzwi o podwyższonej wytrzymałości zazwyczaj wynosi 4 Nm,
• obciążenie statyczne – zawiasa poddana wymienionemu obciążeniu w różnych konfiguracjach nie powinna przekraczać określonych przemieszczeń, ponadto nie mogą wystąpić uszkodzenia którejkolwiek części składowej, jak i żadne widoczne spękania,
• wytrzymałość na ścinanie – w zawiasie poddanej obciążeniu ścinającemu nie są dopuszczalne uszkodzenia lub spękania ani poprzeczne odkształcenia większe niż 3 mm, przy czym w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie możliwe jest nieograniczone trwałe odkształcenie,
• trwałość – po badaniach obejmujących dla drzwi z podwyższoną wytrzymałością przeważnie 200 000 cykli, wartości pionowego i poprzecznego zużycia nie powinny przekraczać stosownych wielkości.

Norma zawiera także dodatkowe wymagania dotyczące zawias stosowanych w drzwiach ognioodpornych, jak przykładowo związanej z temperaturą topnienia, która dla każdej części składowej (poza dekoracyjnymi) oraz zamocowań nie powinna być niższa niż 800 ⁰C. Również do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie sformułowano dodatkowy wymóg, aby zamocowanie zawias nie było dostępne od strony zewnętrznej, a ich konstrukcja pozwalała na usunięcie czopa tylko w przypadku, gdy  drzwi są otwarte. Przykładowe rolkowe zawiasy jednoosiowe stosowane w drzwiach przeciwpożarowych i o zwiększonej odporności na włamanie przez firmę Hörmann, przedstawiono na fot. 2.

ZAMKI MECHANICZNE JEDNO- I WIELOPUNKTOWE

Zamki mechaniczne o konstrukcji  jednopunktowej są objęte normą PN-EN 12209:2016, w której wyspecyfikowano wymagania odnoszące się do tego rodzaju okuć oraz współpracujących elementów jak zaczepy, klamki i klucze. Jako przykłady wymienić można poniższe wymagania dotyczące:

• zamka – odnoszące się do odporności zapadki, zasuwki i rygli hakowych na różnego rodzaju obciążenia, trwałości mechanizmów zapadki i zasuwki (do 200 000 cykli) oraz odporności na przewiercenie i korozję,
• klamki lub gałki – w zakresie odporności na działanie momentu obrotowego lub odporności gałki na wyrywanie (w zestawach zamków rurowych),
• klucza – w odniesieniu do jego wytrzymałości na działanie momentu obrotowego oraz związane z identyfikacją (np. ilość rzeczywistych kombinacji, poziomy głębokości nacięć),
• zaczepu – dotyczące odporności na obciążenia czołowe i boczne oraz na wyrywanie i działanie siły podnoszącej (zamki w drzwiach przesuwnych).

Zakres projektu normy dotyczącej zamków wielopunktowych – prEN 15685:2009 obejmuje większość powyżej wymienionych wymagań. Występuje w niej jednak kilka zmian, w tym polegającej na wyodrębnieniu wymagań i badań w zależności od przeznaczenia oraz zakresu działania. Norma zawiera podział na trzy typy zamków: blokujące, dociskające i przeciwrozłączne, którym przypisano dotyczące ich wymagania. Przykładowy zamek jednopunktowy typu IS 216 firmy ISEO, przewidziany do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych, pokazano na fot. 3.

WKŁADKI BĘBENKOWE

Związane z wkładkami bębenkowymi wymagania wynikają z zapisów w normie PN-EN 1303:2015. Do podstawowych wymagań, odnoszących się szczególnie do wkładek instalowanych w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości zaliczyć można:

• wytrzymałość klucza – który nie powinien się złamać pod działaniem przyłożonego maksymalnego momentu obrotowego o wartości 2,5 N,
• trwałość – po wykonaniu 100 000 cykli powinna istnieć możliwość uruchomienia wkładki za pomocą  nowego  oryginalnego  klucza, przy użyciu momentu  obrotowego nie wyższego od 1,5 Nm,
• odporność ogniowa – wkładka bębenkowa jest wtedy przydatna do zastosowania w drzwiach ognioodpornych i dymoszczelnych, jeżeli spełnia postanowienia odpowiednich norm z zakresu badania odporności ogniowej zestawów drzwiowych i elementów okuć budowlanych,
• zabezpieczenia związane z kluczem – z czym związana jest również odporność na atak: z zastosowaniem wiercenia, z użyciem przecinaka, przez ukręcenie, poprzez wyrywanie, oraz odporność na działanie momentu obrotowego, przy czym każde z tych wymagań jest wyrażane w trzech klasach odporności, lecz do wkładek stosowanych w drzwiach o podwyższonej odporności przyjmuje się z zasady najwyższą 3 klasę.

Na fot. 4.rzedstawiono przykładowy zestaw wkładek bębenkowych GERDA PRO SYSTEM do drzwi o podwyższonej odporności na włamanie.

KLAMKI I GAŁKI WRAZ Z TARCZAMI

Następnym rodzajem okuć stosowanych w drzwiach o podwyższonej wytrzymałości są klamki i gałki wraz z tarczami, objęte postanowieniami normy PN-EN 1906:2012. Do najistotniejszych wymagań wynikających z normy należą:

• wytrzymałość na działanie stosownego momentu obrotowego,
• wytrzymałość osiowa oraz zamocowań, szczególnie do okuć o podwyższonym stopniu bezpieczeństwa,
• luz swobodny określany maksymalnym przemieszczeniem,
• dopuszczalny moment obrotowy mechanizmu powrotnego,
• trwałość mechanizmu po 200 000 cykli, kiedy nie mogą wystąpić żadne uszkodzenia, natomiast klamka lub gałka powinny nadal działać,
• odporność na korozję.

Klamkę z tarczą drzwiową o innowacyjnym rozwiązaniu  FLEX, przeznaczoną do drzwi przeciwpożarowych oraz o zwiększonej odporności na włamanie i produkowaną przez firmę AXA, obrazuje fot. 5.

ZAMYKACZE

W drzwiach o podwyższonej wytrzymałości, szczególnie przeciwpożarowych, bardzo często są stosowane zamykacze, dla których wymagania wynikają z zapisów w normie PN-EN 1154:1999/A1:2004. Wymieniony dokument normalizacyjny zawiera trzy rodzaje wymagań:

• dotyczące informacji o wyrobie – obligujące  do dostarczenia wraz z wyrobem przejrzystej i szczegółowej instrukcji montażu, regulacji i konserwacji, obejmującej wszelkie ograniczenia kąta otwarcia oraz precyzującej wielkość zamykacza dla danej pozycji montażu,
• eksploatacyjne/osiągi – spośród których, jako najistotniejsze wyróżnić można: trwałość (co najmniej 500 000 cykli), moment zamykający oraz otwierający, skuteczność, czas zamykania, kąty działania, parametry przeciążeniowe w postaci zdolności do  wytrzymania zamykającego badania przeciążeniowego, zależność działania od temperatury oraz uszkodzenie zamykacza lub jego ramion, które mogłoby niekorzystnie wpłynąć na spełnienie wymienionych wymagań,
• w odniesieniu do przydatności do drzwi przeciwpożarowych – określające dodatkowe właściwości, które czynnie przyczyniałyby się do spełnienia podstawowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa pożarowego (samoczynne zamknięcie się i trwałość tej funkcji), jak np. odpowiedni moment zamykający, charakteryzujący się siłą zamykania odpowiadającą wielkości 3 lub wyższej.

Przykładowe rozwiązanie zamykacza z mechanizmem zębatkowym typu ASSA ABLOY DC140, do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych, pokazano na fot. 6.

OKUCIA STOSOWANE W DRZWIACH PRZECIWPOŻAROWYCH I/LUB O ZWIĘKSZONEJ ODPORNOŚCI NA WŁAMANIE

Oprócz powyżej wymienionych wymagań, okucia objęte tematyką publikacji, które są przewidziane do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych i/lub o zwiększonej odporności na włamanie, powinny jeszcze spełniać dodatkowe wymagania, ujęte w poniższych normach.

PN-EN 14600:2009 Drzwi, bramy i otwieralne okna o właściwościach odporności ogniowej i/lub dymoszczelności – Wymagania i klasyfikacja .

Dodatkowe wymagania są głównie określone w normatywnym Załączniku A pt. „Właściwości okuć budowlanych przeznaczonych do stosowania w drzwiach/bramach przeciwpożarowych, otwieralnych oknach przeciwpożarowych i drzwiach/bramach dymoszczelnych”, który zawiera minimalne poziomy właściwości użytkowych okuć drzwiowych. Zaliczono do nich: maksymalną szerokość oraz masę skrzydła, kategorię użytkowania, minimalną klasę okuć oraz klasę odporności na korozję.

PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja

Wymagania dotyczące okuć są zawarte w tablicy 2, przedstawiającej klasy odporności dla wkładek bębenkowych, tarcz drzwiowych i zamków, oraz w normatywnym Załączniku B pt. „Wymagania dotyczące zamków i okuć, wykraczające poza zakres norm wymienionych w Tablicy 2”. W poszczególnych tablicach załącznika odnoszących się do istotnych elementów okuć, podano cel ochrony, wymagane klasy odporności, wymaganie, granice badania  i odpowiadającą metodę badania.

 

   Inż. Zbigniew Czajka

OKNO 3/2019

 

 

 Literatura                                                                                                                            

Normy PN-EN i prEN

Materiały informacyjne firm: Hormann, ISEO, AXA, ASSA ABLOY

Reklama

Gospodarka

więcej