Normalizacją pełnego zakresu budowlanych elementów otworowych łącznie z okuciami budowlanymi zajmuje się na szczeblu Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) Komitet Techniczny CEN/TC33 „Drzwi, okna, bramy, żaluzje, okucia budowlane i ściany osłonowe” z siedzibą w AFNOR w Paryżu. Program prac tego Komitetu od roku 1990 objął już ponad 200 pozycji roboczych (norm „nowego podejścia”) i należy do najobszerniejszych w CEN. Znacząca grupa tematów normalizacyjnych realizowanych przez TC33 dotyczy okuć budowlanych. Zadanie wdrożenia wszystkich tych Norm Europejskich do zbioru Polskich Norm spoczywa na – należącym do Zespołu Budownictwa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego – Komitecie Technicznym nr 169, którego sekretariat prowadzony jest przez Oddział Wielkopolski Instytutu Techniki Budowlanej w Poznaniu (do końca roku 2005 działający jako COBR PEWB „Metalplast”). Procedura wdrażania EN do PN jest realizowana dwiema równoległymi drogami – przez uznanie Normy Europejskiej notą uznaniową w terminie obligatoryjnym, jako „PN-EN(U)”, w języku oryginału oraz przez opracowanie i opublikowanie identycznego tekstu normy w języku polskim, jako „PN-EN”, w możliwie krótkim terminie, uwarunkowanym programem krajowych prac normalizacyjnych i dysponowanymi środkami.

Problematyką europejskiej normalizacji okuć budowlanych zajmuje się w TC33 Grupa Robocza CEN/TC33/WG4, przy czym pełen wkład w jej prace wnoszą specjaliści reprezentujący ARGE – Europejską Federację Związków Producentów Zamków i Okuć (The European Federation of Associations of Lock and Builders Hardware Manufacturers) z siedzibą w Ipsach (Szwajcaria). Członkiem rzeczywistym ARGE jest z ramienia strony polskiej Związek Polskich Producentów Zamków i Okuć z siedzibą w Poznaniu, który również przekazuje swoje opinie na temat projektów norm europejskich. Najbliższy Kongres ARGE odbędzie się w Polsce (Kraków, wrzesień 2006).

Aktualny dorobek normalizacji europejskiej w zakresie okuć budowlanych (w tym – zamków) obejmuje łącznie 40 pozycji roboczych zrealizowanych przez CEN/TC33, w tym: 18 ustanowionych przez CEN Norm Europejskich (EN), 5 ustanowionych zmian do norm EN oraz 17 ustanowionych europejskich Specyfikacji Technicznych (CEN/TS). Specyfikacja Techniczna stanowi dokument normalizacyjny przyjęty przez CEN, który w przyszłości może być uzgodniony jako Norma Europejska, lecz dla którego obecnie istnieją powody uniemożliwiające zatwierdzenie go jako EN (np. brak wymaganego poparcia, aktualny rozwój techniczny w przedmiotowej dziedzinie lub inne). Wszystkie wspomniane wyżej normy EN i zmiany do EN (poza dokumentami TS, nie objętymi obowiązkiem wdrażania do PN) zostały wprowadzone, bądź są obecnie wprowadzane do zbioru Polskich Norm w języku polskim, jako PN-EN. Liczby te nie uwzględniają 8 norm EN dotyczących okuć ogólnego stosowania (od EN 12527:1998 do EN 12533:1998, na kółka i zespoły jezdne) opracowanych przez inny Komitet Techniczny – CEN/TC324 i również wdrożonych do PN przez KT169.

Kolejne 21 tematów normalizacyjnych z zakresu okuć budowlanych znajduje się obecnie w toku realizacji w Komitecie CEN/TC33 lub w fazie procedur akceptacyjnych CEN, z przewidywanym terminem ustanowienia następnych norm EN po roku 2006. Część tych prac obejmuje całkowicie nowe zakresy normalizacji (dla kolejnych grup okuć), natomiast niektóre pozycje robocze dotyczą opracowania znowelizowanych wydań już istniejących norm EN.

Określone właściwości niektórych okuć budowlanych – zależnie od ich funkcji i przeznaczenia – podlegają na mocy mandatu M/101 wymaganiom podstawowym dyrektywy UE „Wyroby budowlane” (CPD), a w przypadku wyrobów z elementami mechatroniki – mogą podlegać również dyrektywom: „Kompatybilność elektromagnetyczna” (EMC) i „Urządzenia elektryczne niskonapięciowe” (LVD), czego konsekwencją jest harmonizacja postanowień odnośnych norm z dyrektywami UE, wymagająca ponadto potwierdzenia przez ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym UE. Jeśli zostanie wykazane, że wyrób spełnia postanowienia normy „zharmonizowanej”, daje to podstawę domniemania zgodności wyrobu ze stosownymi wymaganiami podstawowymi dyrektyw UE i prawo do oznaczania tego wyrobu znakiem CE, z jednoczesnym określeniem obligatoryjnego systemu poświadczania i dokumentowania zgodności. Na obecnym etapie normalizacji dotyczy to – w odniesieniu do określonego zakresu stosowania – następujących okuć objętych zharmonizowanymi normami wyrobu: zamków mechanicznych (do drzwi ppoż. i/lub dymoszczelnych), mechanicznych zamknięć przeciwpanicznych i zamknięć awaryjnych (do drzwi na drogach ewakuacyjnych budynków), zamykaczy drzwiowych, regulatorów kolejności zamykania skrzydeł drzwiowych i elektrycznych przytrzymywaczy otwarcia drzwi (do drzwi ppoż. i/lub dymoszczelnych) oraz zawias (do drzwi ppoż. i/lub dymoszczelnych i do drzwi na drogach ewakuacyjnych). Ponadto do przyszłej harmonizacji jest przewidziana również istniejąca norma na klamki i tarcze drzwiowe (z zakresem stosowania do drzwi ppoż. i/lub dymoszczelnych) oraz niektóre nowe normy „okuciowe” znajdujące się obecnie na etapie prac normalizacyjnych w CEN.

Zróżnicowanie konstrukcji i funkcji poszczególnych typów okuć budowlanych – a w konsekwencji, również wymagań i metod badań – powoduje, że normy europejskie dotyczące okuć budowlanych zasadniczo mają charakter indywidualnych „norm wyrobu” dla danych grup okuć (np. zamków, zawias, wkładek bębenkowych, zamykaczy drzwiowych, zasuw, okuć uchwytowo-osłonowych, różnych okuć okiennych itp.). Jako „normy wyrobu” zawierają one pełen zakres wymagań i przyporządkowanych im metod badań, a także kompletną klasyfikację, pozwalającą na stopniowanie poziomu wymagań dla poszczególnych właściwości stanowiących kryteria oceny (np. wytrzymałości, trwałości, zabezpieczenia, odporności na korozję i in.) i klasyfikowanie osiągów wyrobu.

W poniższej uszczegółowionej informacji o stanie i kierunkach rozwoju normalizacji europejskiej w zakresie okuć budowlanych, w przypadku dokumentów CEN już ustanowionych przytaczane są tylko ich numery. Pełne tytuły i dane o odpowiednikach krajowych są zawarte w załączonych tabelach.

● ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE WSZYSTKICH GRUP OKUĆ BUDOWLANYCH:

Terminologia: Wydłużające się prace normalizacyjne nad terminologią okuć budowlanych na szczeblu CEN/TC33 zostały wstrzymane i przeniesione na grunt ARGE. Obecny stan prac nie jest znany.

Odporność na korozję: Problem reguluje ustanowiona norma EN 1670:1998, wdrożona w Polsce jako PN-EN 1670:2000. Aktualnie w TC33 prowadzone są prace nad jej nowelizacją (opracowany projekt roboczy – w trakcie wewnętrznej rewizji).

● NORMY WYROBU DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH GRUP OKUĆ BUDOWLANYCH:

Zamki: W zakresie zamków mechanicznych ustanowiona została norma zharmonizowana EN 12209:2003, wdrożona w kraju jako PN-EN 12209:2005. Ponadto CEN ustanowił obszerną poprawkę do tej normy EN 12209:2003/AC:2005, dotyczącą zmian Tablicy 3 (dotyczącej klasyfikacji zakresu stosowania zamków do drzwi) oraz Tablic ZA.1 i ZA.3 w załączniku harmonizacyjnym ZA. W roku 2006 przewiduje się opracowanie i wdrożenie poprawki do dokumentu krajowego jako PN-EN 12209:2005/AC.

Obecnie w CEN prowadzona jest procedura dotycząca przyjęcia projektu nowej Normy Europejskiej prEN 14846 „Okucia budowlane –Zamki elektromechaniczne wraz z zaczepami – Wymagania i metody badań”. Projekt przeszedł już dwie ankietyzacje i jest przewidziany do harmonizacji z dyrektywą UE w oparciu o Mandat M/101.

Ponadto TC33 przygotował projekt roboczy normy „Okucia budowlane –Zamki wielopunktowe wraz z zaczepami – Wymagania i metody badań” pod kątem skierowania go do ankietyzacji CEN. Trwają procedury związane z kontynuacją postępowania. Również ta norma przewidziana jest do harmonizacji.

Wkładki bębenkowe do zamków: Ustanowiona przez CEN norma EN 1303:1998 została wdrożona w kraju jako PN-EN 1303:2000. W wyniku kontynuacji prac w TC33, w roku ubiegłym CEN ustanowił znowelizowaną normę na wkładki bębenkowe do zamków EN 1303:2005 wprowadzoną aktualnie do zbioru PN w formie uznaniowej w języku oryginału, jako PN-EN 1303:2005(U). Nowa norma zawiera istotne zmiany dotyczące m.in. kryteriów klasyfikacyjnych zabezpieczenia (6 klas zabezpieczenia związanego z kluczem oraz 3 klasy zabezpieczenia związanego z odpornością na atak). Przewiduje się wdrożenie tej normy w języku polskim jako „PN-EN” do końca 2006 r. (aktualnie trwają prace w KT169).

Zawiasy: Ustanowiona przez CEN norma zharmonizowana EN 1935:2002 na zawiasy jednoosiowe została wdrożona w kraju jako PN-EN 1935:2003.

Ponadto TC33 podjął prace nad znowelizowanym projektem EN 1935. Intencją nowelizacji jest m.in. wyłączenie z zakresu normy zawias aluminiowych do drzwi i okien Al, jako nie spełniających kryteriów EN 1935.

Zamykacze drzwiowe i okucia pokrewne: Aktualny stan normalizacji europejskiej obejmuje ustanowione normy: EN 1154:1996 (zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania), EN 1155:1997 (elektryczne przytrzymywacze otwarcia drzwi) oraz EN 1158:1997 (regulatory kolejności zamykania skrzydeł drzwiowych), do których ponadto zostały wprowadzone przez CEN obszerne zmiany harmonizacyjne, wydane odpowiednio jako: EN 1154:1996/A1:2002, EN 1155:1997/A1:2002 i EN 1158:1997/A1:2002 i nadające tym dokumentom status norm zharmonizowanych. Wszystkie te normy wraz ze zmianami zostały wdrożone na gruncie krajowym jako normy zharmonizowane, odpowiednio: PN-EN 1154:1999+A1:2004, PN-EN 1155:1999+A1:2004 oraz PN-EN 1158:1999+A1:2004.

W CEN trwają prace nad projektem kolejnej normy z tego zakresu prEN 14637 „Okucia budowlane – Elektryczne systemy przytrzymywania otwarcia drzwi ppoż./dymoszczelnych – Wymagania, metody badań, stosowanie i konserwacja”. Uzyskano już projekt ankietowy, trwają procedury dotyczące kontynuacji projektu. Rozważana jest ewentualność harmonizacji tej normy.

Ponadto TC33 podjął decyzję o włączeniu do programu prac normalizacyjnych nowego tematu: „Zawiasy (zamykacze) sprężynowe do drzwi rozwieranych i wahadłowych”. Trwają starania TC33 o nadanie przyszłemu projektowi statusu normy zharmonizowanej.

Klamki, gałki i tarcze drzwiowe: Ustanowiona przez CEN norma EN 1906:2002 dotycząca okuć drzwiowych uchwytowo-osłonowych została wdrożona w kraju jako PN-EN 1906:2003. Komitet TC33 wystąpił o włączenie tych okuć do zakresu Mandatu M/101, jako podlegających – w określonych zastosowaniach – wymaganiom podstawowym dyrektywy 89/106 (CPD). Oczekiwaną konsekwencją tego działania jest nadanie normie EN 1906 statusu normy zharmonizowanej, co wiązać się będzie z jej istotną nowelizacją.

Zasuwy drzwiowe i okienne: To zagadnienie normalizacyjne zostało uregulowane przez CEN ustanowieniem normy EN 12051:1999, wdrożonej na gruncie krajowym jako PN-EN 12051:2002. W chwili obecnej TC33 nie zajmuje się pracami w tym zakresie.

Zamknięcia do wyjść na drogach ewakuacyjnych: CEN ustanowił następujące normy zharmonizowane dotyczące przedmiotowych zamknięć, uruchamianych mechanicznie: EN 1125:1997 (na zamknięcia przeciwpaniczne) i EN 179 (na zamknięcia awaryjne), które zostały wdrożone do PN jako PN-EN 1125:1999 i PN-EN 170:1999. Ponadto CEN ustanowił zmiany do obydwu norm (wraz z poprawką AC) dotyczące głównie nowelizacji załączników harmonizacyjnych: EN 1125/A1:2001+AC:2002 i EN 179/A1:2001+AC:2002, które zostały wprowadzone w kraju jako PN-EN 1125/A1:2002 i PN-EN 179/A1:2002, z jednoczesnym uwzględnieniem poprawek. W międzyczasie TC33 przygotował projekty znowelizowanych wersji obydwu norm, które przeszły już etap ankietyzacji CEN i są przygotowywane proceduralnie do formalnego głosowania.

Jednocześnie w przygotowaniu w CEN są projekty dwóch nowych norm zharmonizowanych z tego zakresu, dotyczące sterowanych elektrycznie zamknięć do wyjść na drogach ewakuacyjnych: prEN 13633 „Okucia budowlane – Sterowane elektrycznie systemy zamknięć przeciwpanicznych do wyjść – Wymagania i metody badań” oraz prEN 13637 „Okucia budowlane – Sterowane elektrycznie systemy zamknięć awaryjnych do wyjść – Wymagania i metody badań”, które znajdują się w TC33 na etapie rewizji po II ankietyzacji CEN, przed skierowaniem do procedury formalnego głosowania.

Kłódki: Kwestia normalizacji europejskiej kłódek wraz z towarzyszącym osprzętem została rozwiązana ustanowieniem normy EN 12320:2001, której krajowym odpowiednikiem jest PN-EN 12320:2002. Obecnie TC33 nie ma w swym programie prac tematyki kłódek, jednak prowadzi wewnętrzne rozpoznanie, co do ewentualnej potrzeby nowelizacji tego dokumentu.

Okucia do drzwi przesuwnych i drzwi składanych: Problem został uregulowany przez CEN ustanowieniem normy EN 1527:1998, wdrożonej do Polskich Norm jako PN-EN 1527:2000. W chwili obecnej TC33 nie prowadzi prac w tym zakresie.

Okucia do okien i drzwi balkonowych: CEN nadał opracowanemu projektowi 17-arkuszowej normy dotyczącej okuć okiennych status Specyfikacji Technicznych i wydał je jako CEN/TS 13126-1/17:2004 „Okucia budowlane – Okucia do okien i drzwi balkonowych – Wymagania i metody badań – Część 1÷17”. Jest to pakiet 17 dokumentów normalizacyjnych, obejmujących następujące zagadnienia: wymagania wspólne dla wszystkich typów okuć (1), zakrętki okienne z klameczką (2), okucia manewrujące do zasuwnic (3), zasuwnice (4), okucia ograniczające otwarcie okien (5), przytrzymywacze cierne o różnej geometrii (6), zatrzaski zapadkowe (7), okucia rozwierano-uchylne, uchylno-rozwierane i tylko rozwierane (8), zawiasy przegubowe (9), ramieniowe systemy równoważące (10), okucia odwracalne dla okien odchylnych (11), okucia odwracalne dla okien rozwieranych (12), przeciwciężary skrzydła okiennego (13), zakrętki do okien podnoszonych i przesuwnych (14), okucia toczne / rolki (15), okucia do systemów podnoszono-przesuwnych (16), okucia do systemów uchylno-przesuwnych (17). Specyfikacje Techniczne nie podlegają obowiązkowi wdrożenia do zbioru Polskich Norm.

Jednocześnie TC33 podjął kontynuację prac związaną z przekształceniem tych dokumentów w Normy Europejskie. W odniesieniu do dwóch pierwszych spośród wymienionych projektów: prEN 13126-1 „Okucia budowlane – Okucia do okien i drzwi balkonowych – Wymagania i metody badań – Część 1: Wymagania wspólne dla wszystkich rodzajów okuć” i prEN 13126-8 „Okucia budowlane – Okucia do okien i drzwi balkonowych – Wymagania i metody badań – Część 8: Okucia rozwierano-uchylne, uchylno-rozwierane i tylko rozwierane” została już ogłoszona w r. 2006 ankietyzacja europejska, z którą równolegle prowadzona jest (zgodnie z nowymi prawami strony polskiej, jako rzeczywistego członka CEN) ankietyzacja krajowa. W TC33 finalizowane są kolejne projekty Norm Europejskich na bazie istniejących TS: prEN 13126-10, prEN 13126-15, prEN 13126-16 i prEN 13126-17.

Uszczelki: CEN ustanowił pakiet 4 norm dotyczących uszczelek i taśm uszczelniających do okien, drzwi, żaluzji i ścian osłonowych. wydanych jako norma arkuszowa EN 12365-1/4:2003 i na razie wdrożonych w kraju w formie uznaniowej w języku oryginału jako PN-EN 12365-1/4:2004(U). Odnośne projekty PN-EN opracowane w języku polskim znajdują się w procedurze zatwierdzania, z oczekiwanym terminem wydania w I półroczu 2006 r. Wyrażane opinie na temat potrzeby wprowadzenia zmian do tych norm są obecnie przedmiotem rozważań na szczeblu TC33.

Okucia do okiennic: Jest to nowe zagadnienie normalizacyjne, objęte programem prac TC33. Opracowany projekt normy prEN 14648 „Okucia budowlane – Okucia do okiennic – Wymagania i metody badań” obecnie znajduje się w trakcie rewizji po ankietyzacji CEN.

Okucia drzwiowe i okienne na potrzeby osób niepełnosprawnych: Kierując się potrzebami społecznymi i dyrektywami UE w TC33/WG4 podjęto prace nad projektem normy europejskiej zawierającej wskazania co do właściwości funkcjonalnych i eksploatacyjnych okuć budowlanych, umożliwiających ich bezpieczne i wygodne użytkowanie również osobom niepełnosprawnym i starszym. Do chwili obecnej opracowano wstępny projekt roboczy normy „Okucia budowlane – Wymagania techniczne dla okuć budowlanych przeznaczonych do użytkowania przez osoby niepełnosprawne i z upośledzeniem ruchowym”. Kontynuacja prac napotyka na trudności natury formalnej i proceduralnej.

Ponadto Grupa Robocza WG4 w TC33 prowadzi prace nad przygotowaniem projektów norm dotyczących automatycznych systemów drzwiowych dla ruchu pieszego prEN 12650-1 (wymagania, metody badań) i prEN 12650-2 (bezpieczeństwo użytkowania), które przeszły już fazę ankietyzacji CEN, lecz opóźniają się z powodów formalnych i proceduralnych.

Program prac CEN/TC33 jest wciąż otwarty na nowe zgłaszane problemy normalizacyjne.

USTANOWIONE NORMY EUROPEJSKIE DOTYCZĄCE OKUĆ BUDOWLANYCH
(stan na 1.01 2006 r.)

USTANOWIONE EUROPEJSKIE SPECYFIKACJE TECHNICZNE
DOTYCZĄCE OKUĆ BUDOWLANYCH
(stan na 1.01 2006 r.)

USTANOWIONE NORMY EUROPEJSKIE DOTYCZĄCE OKUĆ OGÓLNEGO STOSOWANIA Z ZAKRESU CEN/TC324 I PKN/KT169

Poniższe normy EN, dotyczące okuć o różnych zastosowaniach i nie objęte grupą „okuć budowlanych”, opracowane przez Komitet CEN/TC324 „Kółka i zespoły jezdne”, zostały ze względu na pokrewieństwo funkcjonalne – wdrożone do zbioru Polskich Norm przez KT169. Niektóre z tych okuć mają również zastosowanie do wyrobów budowlanych, np. jako okucia toczne do skrzydeł bramowych rozwieranych.

mgr inż. Jacek Zawiejski
Instytut Techniki Budowlanej
Oddział Wielkopolski w Poznaniu