Okna piwniczne

Większość budynków mieszkalnych jest wyposażona w piwnice. Wielkość tych pomieszczeń oraz ich przeznaczenie jest  bardzo różnorodne. Z zasady każde z nich powinno mieć okno, którego typ i wymiary są zależne od konkretnych warunków danego pomieszczenia piwnicznego, a szczególnie jego usytuowania w stosunku do poziomu gruntu.

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Okno jest elementem konstrukcyjnym zamykającym otwór w ścianie, służący do oświetlania lub przewietrzania pomieszczeń, w tym także piwnic. Piwnicą nazywamy kondygnację podziemną lub najniższą nadziemną bądź ich część, w których poziom podłogi co najmniej z jednej strony budynku znajduje się poniżej poziomu terenu. Jest to definicja wynikająca z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie  (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami).

Pomieszczenia piwniczne bywają bardzo różne, od małych i ciemnych do przestronnych i jasnych, od płytkich i suchych do głębokich i wilgotnych itp. Także ich wykorzystanie przez użytkowników jest różnorakie i mogą to być składziki, spiżarnie, kotłownie, warsztaty, a nawet pomieszczenia biurowe lub mieszkalne. Do każdego z tych pomieszczeń niezbędne jest zastosowanie odpowiedniego rodzaju okien, spełniających konkretne warunki tam istniejące. Wpływ na ten dobór ma również usytuowanie poziomu gruntu posadowienia budynku.

Najczęściej spotykaną sytuacją, szczególnie w budynkach wielorodzinnych, jest zlokalizowanie okien piwnicznych nieznacznie powyżej poziomu gruntu. Instaluje się wtedy zazwyczaj okna rozwierane lub uchylne o wysokości około 500 mm, co przykładowo przedstawiono na fot. 1.

W odniesieniu do  piwnicy całkowicie zagłębionej w gruncie, co sytuuje okna poniżej poziomu gruntu, niezbędne jest wykonanie betonowej lub murowanej studzienki. Powinna mieć powierzchnię nie mniejszą niż okno, a jej dno znajdować się około 200 mm poniżej dolnej krawędzi okna. Na dnie studzienki powinna także znajdować się kratka odpływowa, kierująca wodę opadową do rury spustowej. Ponadto można ją osłonić od góry kratą, co zabezpiecza przed przypadkowym wpadnięciem oraz utrudnia dostęp ewentualnym włamywaczom. Przykładowe okna usytuowane poniżej poziomu gruntu i wyposażone w murowaną studzienkę pokazano na fot. 2.

Coraz częściej stosowane jest inne nowocześniejsze rozwiązanie, zapewniające dopływ światła słonecznego do piwnicy z oknami usytuowanymi poniżej poziomu gruntu, w postaci doświetlacza okiennego. Jest to gotowy produkt wykonany z tworzywa sztucznego, odporny na niekorzystne działanie warunków atmosferycznych i charakteryzujący się wysoką wytrzymałością konstrukcyjną. Zapewnia szybki montaż oraz dość dobre doświetlenie pomieszczenia piwnicznego. W dolnej części jest wyposażony w otwór spustowy odprowadzający wodę deszczową i w zasadzie nie wymaga konserwacji. Z kolei w górnej części jest zainstalowany ruszt z drutu stalowanego, zapewniający odpowiednią sztywność oraz pełniący funkcje ochronne. Przedstawiony sposób zabudowy okna piwnicznego z doświetlaczem przykładowo obrazuje fot. 3.

Doświetlenie piwnicy całkowicie zagłębionej w gruncie jest także możliwe poprzez zastosowanie świetlika rurowego. Stanowi go elastyczna rura wyłożona od wewnątrz materiałem odbijającym światło, z wlotem osłoniętym przezroczystą kopułą. Dodać należy, iż świetliki rurowe nie pozwalają na przeprowadzenie jakiegokolwiek przewietrzania piwnicy. Do niektórych z rozwiązań konstrukcyjnych świetlików rurowych można domontować oprawkę z żarówką. Urządzenie to wprowadza jednak mniej światła niż tradycyjne okno, ale jego zaletą jest niższy koszt zastosowania. Poglądowy schemat instalowania świetlika rurowego w piwnicy wraz ze stosownym opisem  przedstawiono na rys. 1.

Możliwość zabudowania konkretnych okien w danej piwnicy jest zależna od różnych uwarunkowań jak typ pomieszczenia, jego wielkość i przeznaczenie, poziom gruntu wokół budynku itp. Dobór odpowiedniego okna nie stwarza jednak większych trudności, gdyż na rynku budowlanym dostępna jest duża ilość typów okien piwnicznych. Są one bardzo różnorodne, jak np. okno piwniczne narożnikowe, pokazane na fot. 4.

Jak już powyżej wspomniano, zainstalowanie stosownych okien w piwnicach umożliwia dopływ odpowiedniej ilości światła słonecznego oraz świeżego powietrza. Stwarza to w miarę jasną i gościnną przestrzeń, co pozwala to na ich użytkowanie jako pomieszczenia biurowe lub rekreacyjne, a nawet mieszkalne. Widok okien piwnicznych od wnętrza przykładowego pomieszczenia mieszkalnego przedstawiono na fot. 5.

W literaturze fachowej spotkać można pogląd , iż przy wyborze okna piwnicznego należy przestrzegać następujących zasad:

• okno powinno być dobrze izolującym elementem budynku,
• wymagana jest szczególna uwaga na  szczelność okna i jego zabudowę, co jest zależne od konstrukcji i lokalizacji,
• należy dążyć do maksymalnych wymiarów gabarytowych okna, aby w pomieszczeniu było jasno i przyjemnie,
• okno powinno się wyposażyć w elementy zapewniające pełne bezpieczeństwo użytkowania oraz skutecznie chroniące przed włamaniem.

OKNA PIWNICZNE I ZWIAZANE WYPOSAŻENIE

OKNA USYTUOWANE NAD POZOMEM GRUNTU

W budownictwie mieszkalnym, zarówno wielorodzinnym jak i jednorodzinnym, najczęściej piwnice mają okna usytuowane ponad poziomem gruntu. Są to zazwyczaj okna rozwierane lub uchylne/odchylne, o konstrukcji drewnianej, tworzywowej albo stalowej. Jeszcze niedawno piwnice były z zasady nieogrzewane, przez co nie przykładano większej uwagi do izolacyjności zainstalowanych tam okien (były to przeważnie wyroby z szybą pojedynczą). Jednakże w ostatnich latach zagadnieniom energooszczędności nadano właściwą rangę, co spowodowało, że także okna piwniczne powinny  spełniać wymagania wynikające w tej mierze z przepisów, m.in. w odniesieniu do współczynnika przenikania ciepła.

Jak już  wspomniano, w piwnicach usytuowanych powyżej poziomu gruntu stosuje się głównie okna rozwierane i uchylne albo odchylne, o klasycznej konstrukcji, wykonane zazwyczaj z kształtowników PVC. Przykładowe piwniczne okno odchylne z PVC pokazano na fot. 6.

Występują także piwniczne okna rozwierane o konstrukcji zwiększającej ich odporność na włamanie. Jednym z rozwiązań są jedno- i dwuskrzydłowe okna stalowe z otwieraną lub nieotwieraną kratą ochronną, mającą dodatkowe zabezpieczenia uniemożliwiające wyważenie skrzydeł. Okna są oszklone pojedynczą szybą hartowaną (ESG) o minimalnej grubości 4 mm, co jest jednak wadą tych wyrobów. Na fot. 7 przedstawiono stalowe okno dwuskrzydłowe z kratą.

Producenci oferują również okna piwniczne charakteryzujące się podwyższoną izolacyjnością termiczną. Takim przykładem są okna ościeżnicowe uchylno-rozwierane typu ZDK – Thermo Plus firmy Wolfa, których przedstawiciela pokazano na fot. 8. Skrzydła okien są wykonane z tworzywowego kształtownika (profilu) PVC trzy- lub pięciokomorowego, wyposażone w podwójne uszczelnienie oraz oszklone izolacyjną szybą jednokomorową grubości 24 mm i współczynniku przenikania ciepła U = 1,1 W/m²·K. Z kolei ościeżnice wykonuje się z poliestru wzmocnionego włóknem szklanym i ociepla styropianem.

OKNA USYTUOWANE PONIŻEJ POZIOMU GRUNTU

Występują stwierdzenia, że klasyczna piwnica to pomieszczenie znajdujące się całkowicie poniżej poziomu gruntu. Doświetlenie oraz stworzenie możliwości przewietrzania poprzez okna wymaga wykonania stosownej studzienki. Ściany studzienki tworzące mur oporowy wokół okna piwnicy powinny być stabilne i wytrzymałe na napór gruntu. Ze względu na przemarzanie zagłębia się je co najmniej 500 mm poniżej poziomu posadzki studzienki.

Stosowane w tej sytuacji okna piwniczne mają konstrukcję identyczną jak w przypadku ich usytuowania nad poziomem gruntu. Jednak często towarzyszą im dodatkowe elementy, jak np. kraty. Przykładową stalową kratę zabezpieczającą okno piwniczne przed włamaniem oraz przypadkowym wpadnięciem do studzienki przedstawiono na fot. 9.

DOŚWIETLACZE OKIEN PIWNICZNYCH

Bardzo korzystnym rozwiązaniem technicznym, pozwalającym na wprowadzenie maksymalnej ilości naturalnego światła do pomieszczenia piwnicznego z oknami usytuowanymi poniżej poziomu gruntu, jest zastosowanie  doświetlaczy. Dzięki tym wyrobom zainstalowanym w specjalnie wykonanym zagłębieniu przyokiennym, można optycznie powiększyć przestrzeń piwnicy oraz stworzyć optymalne warunki do nowych możliwości adaptacyjnych. Typowy doświetlacz okien piwnicznych, pokazany przykładowo na rys. 2, składa się z następujących podstawowych elementów:

• korpusu (pozycja 1 na rys. 2).
• nadstawki (pozycja 2 na rys. 2),
• ramy wzmacniającej (pozycja 3 na rys. 2),
• kraty zabezpieczającej (pozycja 4 na rys. 2),
• odpływu (pozycja 5 na rys. 2).

Korpus oraz nadstawkę (w zależności od potrzeb może być ich więcej) wykonuje się zazwyczaj z poliestru wzmocnionego włóknem szklanym. Ich wnętrze jest bardzo gładkie i jasne, dzięki czemu odbijają maksymalną ilość światła naturalnego i kierują do wnętrza piwnicy. Materiał ten eliminuje konieczność wykonywania zabiegów konserwacyjnych. Na dnie korpusu usytuowany jest otwór wyposażony zazwyczaj w odpływ z syfonem lub sitkiem, co umożliwia odprowadzenie do kanalizacji zbierającej się tam wody deszczowej.

Kratę zabezpieczającą wykonuje się przeważnie w formie rusztu siatkowego ze stali ocynkowanej, odpornego na stosowne obciążenia np. 500 kg/m². Zastosowanie stalowej ramy wzmacniającej umożliwia przystosowanie do ciężkich warunków ziemnych i pozwala na ewentualny przejazd samochodami osobowymi.

W skład kompletnego doświetlacza okien piwnicznych wchodzą także zazwyczaj śruby mocujące, uszczelki, uszczelniacze itp., co pozwala na końcowy montaż. Skompletowany i zamocowany do ściany budynku przykładowy doświetlacz okna piwnicznego przedstawiono na fot. 10.

ŚWIETLIKI RUROWE

Doświetlenie piwnicy całkowicie usytuowanej poniżej poziomu gruntu jest możliwe także poprzez zastosowanie świetlika rurowego. Wyrób ten składa się z następujących podstawowych elementów:

• elastycznej rury światłonośnej wyłożonej od wewnątrz materiałem odbijającym światło, pokazanej na fot. 11,
• przeszklonej kopuły,
• tulei osłonowej,
• rozpraszacza światła.

Światło słoneczne wpada do rury światłonośnej przez przeszkloną kopułę zainstalowaną na powierzchni otaczającego budynek gruntu. Promienie świetlne na zasadzie odbić lustrzanych kierowane są rurą ku dołowi na rozprowadzacz światła, co powoduje równomierne doświetlenie piwnicy.  Świetlik rurowy może być także wykorzystywany w nocy, poprzez zainstalowane w nim stosowne oprawy świetlne spełniające funkcje lampy.

Najczęściej stosowane są rury światłonośne o średnicy 250, 350 lub 550 mm i długości od 2000 mm do 6000 mm. Wadą tego rozwiązania doświetlania piwnicy jest brak możliwości jej przewietrzania.

Sposób instalowania świetlika rurowego do pomieszczenia piwnicznego wraz z opisem niezbędnego wyposażenia obrazuje rys. 3.

ROZBUDOWA DOMU W DÓŁ

Powiększenie powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, biurowego itp. jest realizowane głównie poprzez nadbudowę w postaci adaptacji strychu lub dobudowę piętra, albo rozbudowę w bok, tworząc dodatkowe pomieszczenia na parterze. Rozwiązań takich nie można jednak stosować w przypadku, gdy warunki zabudowy ograniczają wysokość budynku lub zabraniają powiększenia jego obrysu.

Budynki takie są przeważnie całkowicie lub częściowo podpiwniczone, a przestrzeń ta nie jest w całości wykorzystywana. Zazwyczaj znajduje się w niej kotłownia, pomieszczenie na narzędzia i zbędne przedmioty, magazyn lub miejsce do przechowywania zapasów i przetworów. Równie dobrze tak użytkowane pomieszczenia piwniczne można zmienić na dodatkową kondygnację mieszkalną, rekreacyjną albo biurową. Adaptacja do tych celów nie jest łatwa ale całkowicie możliwa.

Wymagane jest często osuszenie ścian i ich stosowna izolacja, doprowadzenie niezbędnych instalacji, zapewnienie dobrej cyrkulacji powietrza oraz odpowiedniego nasłonecznienia.

Niniejsza publikacja odnosi się do tego ostatniego problemu. Zaadaptowane pomieszczenia piwniczne powinny być wyposażone w okna o szerokości zapewniającej maksymalny dopływ naturalnego światła słonecznego. Przyjmuje się, że jest to szerokość nie mniejsza niż 900 lub 1200  mm. Sposób ich usytuowania jest zależny od położenia piwnicy w stosunku do powierzchni gruntu, a poszczególne możliwości  przedstawiono powyżej.

Zastosowanie różnych rozwiązań okien piwnicznych, a także świetlików rurowych, adekwatnych dla danych pomieszczeń, pozwala na doprowadzenie właściwej ilości światła naturalnego. Umożliwia to  zaaranżowanie dotychczasowej powierzchni nieużytkowej na w pełni użytkowe powierzchnie mieszkalne, rekreacyjne, biurowe itp., bez konieczności rozbudowy w górę lub bok budynku. Mogą to być lokale o wysokim standardzie, co przykładowo przedstawia fot. 12.

 inż. Zbigniew Czajka

Literatura                                                                                                                             

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r.

Materiały informacyjne firm: Wolfa, P.W. Art.-Bud

Elektro.info Nr 1-2/2009

A. Sternicka, M. Sternicki „Jak zrobić dom”

OKNO 3/2017

OKNO 3/2017