Napędy bram i żaluzji

Dodano: 15 luty 2016

W coraz większym stopniu bramy garażowe i przemysłowe oraz żaluzje i osłony przeciwsłoneczne, są wyposażone w napęd mechaniczny. Ułatwia to znaczenie eksploatację tych budowlanych wyrobów otworowych. Ponadto w odniesieniu do żaluzji i osłon przeciwsłonecznych, napęd wraz ze stosownym sterowaniem pozwala na skuteczną ochronę przed niekorzystnym działaniem promieni słonecznych oraz wpływa na gospodarkę energetyczną budynków.

CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW OTWOROWYCH
BRAMY Z NAPĘDEM
Podstawowymi elementami bram są: ościeżnica, skrzydło, napęd ręczny lub mechaniczny, oraz urządzenia sterujące i zabezpieczające. Najczęściej stosowane są bramy przesuwne, rozwierane, uchylne, składane, segmentowe i zwijane o różnych rozwiązaniach konstrukcyjnych, w tym z wbudowanymi w skrzydło drzwiami przejściowymi.
Głównym zadaniem bram jest zapewnienie bezpiecznego dostępu dla towarów i pojazdów, wraz z towarzyszącymi lub kierującymi nimi osobami. Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje bram – przemysłowe i garażowe. Analogicznie dzieli się napędy – do bram przemysłowych i garażowych. Jednak w odniesieniu do bram garażowych, istotny jest dodatkowy podział (również napędów) ze względu na miejsce stosowania:

bramy garaży domowych, które powinny być stosowane wyłącznie dla potrzeb indywidualnych gospodarstw domowych, do jednego lub dwóch stanowisk postojowych i które nie mogą się otwierać na teren publiczny,
bramy garaży zbiorczych, instalowane w garażach z wieloma stanowiskami postojowymi, usytuowanymi w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, obiektach handlowych, usługowych, biurowcach, hotelach itp.

Występuje szereg konstrukcji bram przemysłowych oraz garażowych wyposażonych w napęd mechaniczny. Najczęściej są to bramy ze skrzydłami uchylnymi, instalowanymi głównie w garażach domowych lub segmentowymi, stosowanymi w garażach zbiorczych i obiektach przemysłowych.
Skrzydła bram wykonywane są zazwyczaj z kształtowników stalowych albo aluminiowych, wypełnionych panelami z różnych materiałów, także ocieplonymi. Stosowane są również przeszklenia, w tym wielkoformatowe i energooszczędne, o długotrwałej przejrzystości.
Napędy mechaniczne bram, przedstawione w dalszej części publikacji, wyposaża się w urządzenia sterujące ich ruchem. Urządzenia te spełniają dość istotną rolę, gdyż gwarantują pełne bezpieczeństwo działania oraz ułatwiają codzienne użytkowanie bram.
W odniesieniu do sterowania napędami bram przemysłowych, stosuje się rozwiązania systemowe, ujednolicające koncepcję obsługi i obejmujące nawet wszystkie komponenty współpracujące przy transporcie i przeładunku realizowanych w danym obiekcie. Są to np. systemy sterowania radiowego, których sygnał jest odporny na różne zakłócenia i ma stabilny zasięg działania, umożliwiając także na odczyt położenia bramy.
Również w zakresie bram garażowych stosowane jest sterowanie radiowe, umożliwiające obsługę jednym nadajnikiem (pilotem) wielu funkcji, jak otwieranie i zamykanie bramy garażowej oraz wjazdowej na posesję, zapalanie oświetlenia itp. Niektóre urządzenia pozwalają także na sprawdzenie, czy brama została zamknięta, a jeżeli zasygnalizowano jej otwarcie, to naciśnięcie odpowiedniego przycisku spowoduje jej zamknięcie.

ŻALUZJE I OSŁONY PRZECIWSŁONECZNE Z NAPĘDEM
Jedne z podstawowych elementów otworowych budynków jakimi są okna, zapewniają oświetlenie i wymianę powietrza w pomieszczeniach, jak również chronią przed niekorzystnym oddziaływaniem warunków atmosferycznych w postaci deszczu, wiatru itp. Mają jednak ograniczone możliwości zapobiegania nadmiernemu dostępowi promieni słonecznych. Dla ochrony przed tym zjawiskiem stosuje się odpowiednie zasłony, usytuowane na zewnątrz budynków, zwane żaluzjami i osłonami przeciwsłonecznymi.
Dodać należy, że żaluzje i osłony przeciwsłoneczne stanowią wyodrębnioną grupę otworowych wyrobów budowlanych, zapewniających dodatkowe zakrycie i/lub dodatkową ochronę otworu w budynku, wyposażonego już w okno.
Żaluzje instalowane od strony zewnętrznej budynku , są wyrobem najczęściej stosowanym do regulacji nasłonecznienia pomieszczeń, polepszenia izolacyjności akustycznej i termicznej oraz zwiększenia zabezpieczenia przed włamaniem. Występują dwa podstawowe rodzaje żaluzji zewnętrznych:

listewkowe podnoszone, składające się z poziomych listew tworzących kurtynę, przy czym listwy mogą być przechylne, a kurtyna może być wciągana poprzez ich podnoszenie i spiętrzanie,
zwijane, zwane także roletami, których kurtyna składa się ze sztywnych, wzajemnie połączonych listew, przemieszczających się w prowadnicach, przy czym wciąganie kurtyny następuje poprzez jej zwijanie.

Oba rodzaje żaluzji mogą mieć napęd ręczny lub mechaniczny. Elementem napędowym w napędach mechanicznych jest zazwyczaj siłownik, składający się z silnika elektrycznego i przekładni. Oprócz niego w skład napędu wchodzą jeszcze: wał napędowy, łożyska, szpula z taśmą, przełącznik itp.
Drugą grupę wyrobów stanowią osłony przeciwsłoneczne, umieszczane pionowo, poziomo lub skośnie na zewnątrz budynków. Są stosowane w mniejszym zakresie, gdyż zapewniają jedynie zaciemnienie. Wyroby te, zwane również łamaczami światła, składają się z ramy i listew (lamel) tworzących kurtynę oraz elementów mocujących do fasady budynku. Występują osłony przeciwsłoneczne stałe oraz ruchome, przy czym ruchome dotyczą obracających się wokół własnej osi listew, bez możliwości ich podnoszenia i spiętrzania. Ruch listew obrotowych jest spowodowany działaniem siłowników elektrycznych i odpowiednich cięgien, regulowanych urządzeniami sterowniczymi.
Efektywne funkcjonowanie żaluzji i osłon przeciwsłonecznych jest możliwe dzięki stosowaniu odpowiednich systemów sterujących. Występuje duży asortyment tego typu urządzeń, od małych centrali sterujących kilkoma żaluzjami okiennymi lub osłonami przeciwsłonecznymi, poprzez wielokanałowe systemy sterowania do domów mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej, aż do połączonych w sieci systemów kompleksowego sterowania obiektami.
Ogólnie można przyjąć, że zasady napędu i sterowania osłonami przeciwsłonecznymi ruchomymi oraz związane z tym urządzenia są podobne do stosowanych w przypadku żaluzji. W związku z tym, w dalszej części publikacji przedstawiona zostanie tylko problematyka napędów żaluzji, a która odnosi się także do wspomnianych osłon przeciwsłonecznych.

PRZYKŁADOWE ROZWIĄZANIA NAPĘDÓW
NAPĘDY BRAM
Napędy bram garażowych
Istnieje wielu producentów bram garażowych oraz ich napędów, wśród nich m.in. firma Hörmann. Przykładowym wyrobem, zalecanym szczególnie do ciężkich bram drewnianych oraz wyposażonych w drzwi przejściowe, jest napęd łańcuchowy z szyną prowadzącą typu SupraMatic. Wariantowa konstrukcja, oznaczona jako SupraMatic E, charakteryzuje się siła ciągnienia i nacisku o wielkości 650 N oraz prędkością otwierania do 220 mm/s. Napęd może być montowany w segmentowych bramach garażowych o maksymalnej szerokości 5500 mm i powierzchni do 13,75 m?.
Inny wariant tych napędów, oznaczony jako SupraMatic P, dostarczany jest w komplecie z fotokomórką, co pozwala na szybkie rozpoznawanie osób i przedmiotów, zwiększające bezpieczeństwo przechodzących dzieci i osób starszych oraz niepełnosprawnych. Napęd cechuje siła ciągnienia i nacisku wynosząca 750 N, oraz prędkość otwierania maksymalnie do 220 mm/s. Może być instalowany do bram o maksymalnej szerokości 6000 mm, przy czym ich powierzchnia nie powinna przekraczać 15,0 m?.
Fot. 1

Napęd łańcuchowy typu SupraMatic HT

Rozwiązaniem przewidzianym do bram stosowanych w garażach zbiorczych o ilości nie przekraczającej 100 miejsc postojowych są napędy typu SupraMatic HT. Charakteryzują się łagodnym rozruchem i wyhamowaniem, co zapewnia cichą pracę, bardzo istotną w garażach usytuowanych w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych lub hotelach. Ponadto jest wyposażony w ryglowanie umieszczone w szynie napędu oraz w funkcje awaryjnego rozryglowania obsługiwanego od wewnątrz garażu. Przedstawiany napęd charakteryzuje się siłą ciągnienia i nacisku do 1000 N i może być stosowany do bram o maksymalnych wymiarach: szerokość – 6750 mm i wysokość – 3000 mm. Przykładowy napęd łańcuchowy typu SupraMatic HT przedstawiono na fot. 1.

Do bram garażowych stosować można także napędy łańcuchowe z szyną prowadzącą typu ProMatic, produkowane również przez firmę Hörmann. Wyroby te gwarantują niezawodność działania przy stosunkowo niskiej cenie. Napędy ProMatic mają następujące podstawowe parametry:

siła ciągnienia i nacisku – 350 N,
maksymalna prędkość otwierania – 140 mm/s,
dopuszczalna szerokość bramy – 5000 mm,
maksymalna powierzchnia bramy – 11,0 m?.

Opisany powyżej napęd przedstawiono na fot. 2.

Napęd łańcuchowy typu ProMatic

W garażach, do których nie doprowadzono sieci energetycznej, można również do skrzydeł ich bram instalować napęd pozwalający na mechaniczne otwieranie. Umożliwia to napęd łańcuchowy typu ProMatic Akku, współpracujący z akumulatorem przystosowanym do łatwego przenoszenia. Czas ładowania akumulatora trwa od 5 do 10 godzin, a podłącza się go do gniazdka przy pomocy załączonej ładowarki, w sposób podobny jak w telefonie komórkowym. Czas eksploatacji prezentowanego napędu wynosi około 40 dni, przy średnio czterech cyklach otwarcia i zamknięcia bramy dziennie. Napęd typu ProMatic Akku cechują następujące parametry:

siła ciągnienia i nacisku – 350 N,
maksymalna prędkość otwierania – 130 mm/s,
dopuszczalna szerokość bramy – 3000 mm,
maksymalna powierzchnia bramy – 8,0 m?.

Fot. 3

Awaryjny akumulator HNA do napęd,ów b

Do prezentowanego napędu możliwe jest także zastosowanie modułu solarnego.
Producent prezentowanych wyrobów oferuje również awaryjny akumulator HNA do napędów bram garażowych. Zainstalowany do napędu akumulator zasila go awaryjnie w przypadku zaniku napięcia sieciowego, trwającego do 18 godzin. Jego moc wystarcza na wykonanie maksymalnie pięciu cykli otwarć i zamknięć bramy. Awaryjny akumulator ładuje się samoczynnie podczas normalnej eksploatacji bramy. Można go podłączyć do wszystkich produkowanych przez firmę Hörmann napędów bram garażowych, a przykładowy wyrób przedstawiono na fot. 3.

Napędy bram przemysłowych.
Przedstawiany już powyżej producent bram i napędów, stosuje w swoich wyrobach przeznaczonych do obiektów przemysłowych m.in. napędy osiowe typu WA 300 S4. Napęd taki jest proponowany do bram segmentowych o maksymalnej szerokości 6000 mm oraz wysokości nie większej niż 4500 mm i charakteryzuje się standardowym ograniczeniem siły, a także łatwym montażem i serwisowaniem. Zużycie prądu wynosi tylko około 1 W, jeżeli nie są podłączone inne elementy wyposażenia elektrycznego.
Fot. 4

Napęd osiowy typu WA 300 S4

Brama z prezentowanym napędem otwiera się i zamyka na całym odcinku powyżej 2500 mm wysokości otworu z prędkością około 190 mm/s. Dla zwiększenia bezpieczeństwa zamykanie bramy poniżej 2500 mm wysokości otworu odbywa się ze zmniejszoną prędkością, która wynosi około 100 mm/s. Zamontowana fotokomórka wyprzedzająca (dostarczana opcjonalnie) lub zabezpieczenie krawędzi zamykającej, umożliwia pominięcie tego ograniczenia. Napęd typu WA 300 S4 jest przystosowany do maksymalnie 150 cykli otwarć i zamknięć bramy dziennie, a w odniesieniu do garaży zbiorczych – do 100 miejsc postojowych. Przykładowy napęd osiowy, w diagonalnym wariancie montażowym (możliwy jest także wariant pionowy) przedstawiono na fot. 4.

Bardzo wydajne i wytrzymałe są inne napędy osiowe firmy Hörmann, jak np. typu WA 400. Napęd ten może być mocowany kołnierzowo, co umożliwia szybki i nieskomplikowany montaż na wale sprężynowym. Zajmuje wówczas o wiele mniej miejsca z boku niż nasadowe warianty napędów innych producentów.

Napęd typu WA 400 można także wyposażyć w przekładnię łańcuchową i wówczas zaleca się go do wszystkich rodzajów bram o wysokości nawet 7000 mm, wymagając z boku miejsca nie większego niż 200 mm. Zastosowana przekładnia łańcuchowa umożliwia awaryjne ręczne otwieranie.

Fot. 5

Napęd osiowy typu WA 400 M

Produkowane są także napędy osiowe typu WA 400 M do montażu centralnego. Wersja ta, montowana centralnie na wale sprężynowym, nie wymaga z boku żadnego miejsca, ale należy uwzględnić odpowiednią wysokość nadproża. Napęd jest dostępny standardowo z zabezpieczonym odblokowaniem i nadaje się do niemal wszystkich wariantów prowadzenia bramy. Przykładowy napęd osiowy prezentowanego typu przedstawiono na fot. 5.

Fot. 6

Napęd łańcuchowy typu ITO 400

Innym rozwiązaniem, polecanym szczególnie do obiektów z niskim nadprożem, jest napęd łańcuchowy z szyną prowadzącą typu ITO 400. Nie wymaga żadnego miejsca z boku i ma obudowę wodoszczelną. Charakteryzuje się odryglowaniem awaryjnym poprzez cięgno „Bowdena” oraz możliwością otwarcia od zewnątrz. Napęd może być stosowany do bram o maksymalnej wysokości 4500 mm, a prędkość otwierania wynosi około 210 mm/s. Przykładowy napęd łańcuchowy typu ITO 400 pokazano na fot. 6.

NAPĘDY ŻALUZJI
Napędy żaluzji zwijanych (rolet).
Jednym z większych producentów napędów do różnego typu żaluzji, w tym zwijanych, jest firma Somfy. Wyroby te są zazwyczaj oferowane w sposób kompleksowy tzn. napęd łącznie z urządzeniami sterującymi. Typowy napęd składa się z następujących podstawowych elementów:
- silnika elektrycznego, którego parametry mają zoptymalizowane ustawienia w odniesieniu do
maksymalnej wydajności, żywotności, momentu obrotowego itp.,
- przekładni redukcyjnej, charakteryzującej się całkowitym wyeliminowaniem drgań oraz znacznym
zredukowaniem natężenia dźwięku (dzięki odpowiedniemu zabierakowi, umieszczonemu między
wałkiem napędu a rurą nawojową żaluzji zwijanej),
- systemu dwutarczowego hamulca elektromagnetycznego, zapobiegającego możliwości
samoistnego opuszczenia się kurtyny, nawet dużych i ciężkich żaluzji,
- wyłączników krańcowych, które mogą być mechaniczne lub elektroniczne, przy czym każdy z tych
układów cechuje się precyzją działania i dużą dokładnością powtórzeń.

Fot. 7

Przekrój typowego napędu żaluzji

Przekrój typowego napędu do żaluzji zwijanych przedstawiono na fot. 7.
Ponadto napędy mogą być wyposażone w następujące funkcje:
- zatrzymanie ruchu kurtyny, gdy na jej drodze znajdzie się jakakolwiek przeszkoda,
- wyłączenie napędu, gdy kurtyna jest zamarznięta lub zablokowana,
- redukcję momentu obrotowego w przypadku tarcia wywołanego zabrudzeniem lub zużyciem
materiału oraz wyłączenie napędu w wyniku wystąpienia obciążenia o znacznej sile.

Wszystkie rodzaje napędów prezentowanej firmy są przystosowane do pracy w zakresie temperatur od -25 °C do +70 °C.
Firma Somfy oferuje m.in. napęd elektroniczny ze zintegrowanym odbiornikiem radiowym typu Oximo 50. Napęd charakteryzuje się ciągłą kontrolą momentu obrotowego przez zintegrowany system elektroniczny, czterema rodzajami regulacji położeń krańcowych oraz detekcją przeszkód podczas zamykania i oblodzenia. Podstawowe parametry napędu są następujące:

prąd zasilania – 230 V, 50 Hz,
moment obrotowy – od 6 Nm do 40 Nm,
prędkość obrotowa – 17 obr/min.,
moc – od 90 W do 270 W,
długość rury nawojowej – od 605 mm do 745 mm.

Fot. 8

Napęd elektroniczny typu Oximo 50

Przykładowy napęd elektroniczny typu Oximo 50 przedstawiono na fot. 8.

W przypadku braku standardowej instalacji elektrycznej 230 V, do zmechanizowania pracy żaluzji zwijanych producent poleca napęd elektroniczny z panelem Oximo 40 WireFree RTS. Napęd stanowi zestaw zawierający: napęd prądu stałego ze zintegrowanym odbiornikiem radiowym, akumulatorowy zestaw zasilający z akumulatorem NiMH oraz panel słoneczny ASI (amorficzny krzem). Wszystkie elementy są dobrane w sposób gwarantujący wieloletnią niezawodną pracę, przy minimum dwóch cykli w ciągu jednego dnia. Charakteryzuje się ciągłą kontrolą momentu obrotowego i innymi cechami, wymienionymi już przy napędzie typu Oximo 50.
Pozostałe parametry prezentowanego napędu to:

moment obrotowy: 3, 6, i 10 Nm,
prędkość obrotowa: 23, 18 i 12 obr/min.

Napędy żaluzji listewkowych podnoszonych.

Fot. 9

Napęd żaluzji listewkowej usytuowany w szynie górnej

Znaczącym producentem żaluzji listewkowych podnoszonych wraz z napędami mechanicznymi jest firma Warema. Napęd stanowi zazwyczaj ukryty w szynie górnej, niewymagający konserwacji silnik elektryczny, z przymocowaną kołnierzowo przekładnią planetarną i obustronnym wyjściem wału, z wbudowanymi wyłącznikami krańcowymi i automatycznym bezpiecznikiem termicznym. Zestaw ten umożliwia podnoszenie i opuszczanie kurtyny poprzez przestawienie przełącznika oraz zmianę pozycji listew, uzyskiwaną impulsowym wysterowaniem w żądanym kierunku. Przykładowy napęd usytuowany w szynie górnej przedstawiono na fot. 9.

Fot. 10

Silnik napędu wykonany w technologii LONWorks

Wymieniony producent oferuje bardzo szeroką gamę silników napędów żaluzji. Jednym z nich jest silnik wykonany w technologii LONWorks, wyposażony w złącze SMI oraz enkoder inkrementalny tzn. przetwornik obrotowo-impulsowy mierzący względną pozycję kątową. Pozwala to na sterowanie położenia listew kurtyny w zależności od pozycji słońca, a także na powrót do właściwego kąta ich ustawienia. Prezentowany typ silnika napędu żaluzji przedstawiono na fot. 10.

Fot. 11

Standardowy silnik napędu żaluzji

Standardowo stosowany jest jednak silnik napędu pokazany na fot. 11, wymagający prądu o napięciu 230 V. Zapewnia on komfortowe działanie żaluzji listewkowej podnoszonej, łącznie z precyzyjną regulacją górnego i dolnego wyłącznika krańcowego, o maksymalnej powierzchni kurtyny wynoszącej 8,0 m?. Napęd może być też wyposażony w funkcję wyłączenia w razie oblodzenia, co zapobiega możliwości uszkodzenia w przypadku wystąpienia takich warunków atmosferycznych.

Wymieniona już w niniejszej publikacji firma Somfy wytwarza także napędy do zewnętrznych żaluzji listewkowych podnoszonych. Wśród różnych rozwiązań wymienić można kompaktowe napędy serii J4, przewidziane do montażu w szynie górnej żaluzji. Wyroby te mogą być wyposażone w elektroniczne lub mechaniczne wyłączniki krańcowe i odbiornik radiowy RTS. Przeznaczone są do żaluzji listewkowych o szerokości w granicach od 1000 mm do 5000 mm oraz wysokości od 600 mm do 7200 mm, dobieranych według stosownych tabeli producenta.
Napędy z serii J4 charakteryzują się następującymi parametrami:

prąd zasilania: 230 V, 50 Hz,
pobór prądu: 0,4, 0,65 i 1,0 A,
moment obrotowy: 6, 10 i 18 Nm,
prędkość obrotowa: 24 obr/min,
maksymalna ilość obrotów: 60,
zakres temperatur pracy: 0 °C do +40 °C.

Przykładowy napęd serii J4 przedstawiono na fot. 12.

Fot. 12

Napęd żaluzji listewkowych serii J4

NORMY I WYNIKAJĄCE Z NICH WYMAGANIA
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA NAPĘDU BRAM
Zasadniczym przeznaczeniem bramy jest otwieranie i zamykanie otworu budowlanego usytuowanego w obiekcie, lecz ruch ten może stwarzać sytuacje zagrożenia dla osób, towarów i pojazdów znajdujących się w pobliżu, których z natury rzeczy nie da się uniknąć drogą konstrukcyjną.
Podstawowym dokumentem normalizacyjnym dotyczącym bram przemysłowych i garażowych jest norma PN-EN 13241-1+A1:2012 Bramy – Norma wyrobu – Część 1: Wyroby bez właściwości dotyczących odporności ogniowej lub dymoszczelności. Określono w niej wymagania związane z bezpieczeństwem bram oraz ich eksploatacją, w tym uruchamianych przy pomocy napędu.
Problematyka napędu mechanicznego bram jest bezpośrednio uwzględniona w szeregu normach, przy czym zagadnienia związanych z tym wymagań są określone w normie PN-EN 12453:2002 Bramy – Bezpieczeństwo użytkowania bram z napędem – Wymagania. W normie zawarto zagrożenia, które może stwarzać brama z napędem, a do najistotniejszych z nich zaliczono:

z powodu zgniecenia, ścinania lub wciągnięcia,
spowodowane możliwością uniesienia osób przez skrzydło bramy,
z powodu uderzenia,
spowodowane przez napęd lub źródło energii,
poprzez uwięzienie,
spowodowane przez niesprawną bramę lub urządzenie blokujące.

Powyższe sytuacje powinny być wyeliminowane lub należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia. Środki bezpieczeństwa przewidziane dla ochrony osób powinny być tak pomyślane, aby również wystarczająco chroniły towary i pojazdy. Norma podająca zagrożenia określa również wymagania, których realizacja pozwala na ich eliminację, co przykładowo przedstawiono poniżej.
Eliminowanie zagrożeń lub zabezpieczenia przed zgnieceniem, ścinaniem albo wciągnięciem.
Wszystkie niebezpieczne miejsca powinny być wyeliminowane albo należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia (pojedynczo lub w kombinacji), takie jak:
- wprowadzenie bezpiecznych odległości, przy czym jeżeli są zależne od warunków instalowania i
miejsc zastosowania, to odpowiednia instrukcja powinna dokładnie opisać sposób postępowania,
- zainstalowanie osłon takich jak obudowy, pokrywy, osłony pełne i stałe skrzydła ochronne, przy
czym miejsca niebezpieczne powinny być zabezpieczone do wysokości 2,5 m nad podłożem,
- ukształtowanie we właściwy sposób elementów wystających i powierzchni zewnętrznych
skrzydeł, oraz wyeliminowanie ostrych krawędzi,
- uruchamianie bram systemem sterowania czuwakowego,
- instalowanie czujkowych urządzeń zabezpieczających typu PSPE (czułych na nacisk) lub typu ESPE
(elektroczułych).
Zabezpieczenia przed zagrożeniem uniesienia człowieka przez bramę.
Sytuacje takie powinny być uniemożliwione poprzez jedno z poniższych działań:
- ograniczenie siły skrzydła bramowego, możliwej do osiągnięcia bez ograniczenia działania bramy,
- niedopuszczenie, aby ktokolwiek przemieszczał się na skrzydle bramy lub został przez nie uniesiony,
- zatrzymanie ruchu bramy przez włączające urządzenie zabezpieczające w przypadku uniesienia
człowieka przez bramę, zanim części jego ciała znajdą się w miejscach bezpiecznych.
Zabezpieczenia przeciwdziałające zagrożeniu uderzenia.
Obrażenia osób, spowodowane uderzeniem przez poruszające się skrzydło bramowe, które nie jest
sterowane w systemie czuwakowym, powinno być wyeliminowane przez:
- ograniczenie siły dynamicznej skrzydła, odpowiednio do wartości 400 N lub 1400 N, albo
- zapewnienie, iż w żadnych okolicznościach poruszające się skrzydło nie zetknie się z człowiekiem.

Eliminowanie zagrożeń spowodowanych przez napęd lub źródło energii.
Powinny być wyeliminowane wszystkie zagrożenia powodowane przez napęd lub źródło energii, takie jak: porażenie prądem, pożar w wyniku przegrzania, uszkodzenie urządzeń elektrycznych, pneumatycznych albo hydraulicznych, niezatrzymanie się skrzydła po wyłączeniu napędu lub z powodu niezadziałania urządzeń zabezpieczających.
Elektryczne , hydrauliczne i pneumatyczne jednostki napędowe oraz osprzęt elektryczny powinny spełniać wymagania dotyczących ich norm.
Załączanie napędu przez ręcznie pobudzany element nastawczy, który jest przeznaczony do impulsowego i/lub automatycznego, i/lub zdalnego i/lub programowego sterowania, powinno być możliwe tylko wtedy, kiedy miejsca niebezpieczne bramy są wyeliminowane albo odpowiednio zabezpieczone. W odniesieniu do wyłączania napędu, należy zastosować urządzenia, które po jego wyłączeniu lub w razie przerwy w zasilaniu energią elektryczną, spowodują zatrzymanie ruchu skrzydła, jeśli dalszy ruch mógłby być niebezpieczny.
Każda brama z elektryczną jednostką napędową powinna być wyposażona w urządzenie odłączające zasilanie, poprzez odłączenie wszystkich przewodów doprowadzających energię. Urządzenie odłączające, w tym układ wtykowy, powinno być zabezpieczone przed niezamierzonym i nieuprawnionym ponownym przyłączeniem do sieci.

WYMAGANIA DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA ŻALUZJI
Dokumentem normalizacyjnym określającym istotne zagadnienia związane z żaluzjami jest norma PN-EN 13659+A1:2010 Żaluzje – Wymagania eksploatacyjne łącznie z bezpieczeństwem. Zawarto w niej wymagania eksploatacyjne oraz związane z bezpieczeństwem, które powinny spełniać żaluzje zamontowane w budynku. Wyroby te mogą być uruchamiane ręcznie lub przy pomocy silnika elektrycznego (napęd mechaniczny).
W normie sformułowane są wymagania eksploatacyjne, z pośród których do najważniejszych zaliczyć można: odporność na obciążenie wiatrem, wielkość sił operacyjnych, wpływ niewłaściwego użytkowania, trwałość mechaniczna oraz odporność na uderzenia. Ponadto określone są wymagania związane z bezpieczeństwem użytkowania żaluzji, szczególnie wyposażonych w napęd mechaniczny. Występują wtedy zagrożenia typu maszynowego, które wymagają działań mających na celu ich wyeliminowanie lub zmniejszenie ryzyka. Norma zawiera także wymóg zapewniający dostarczenie użytkownikowi informacji dotyczącej właściwego użytkowania żaluzji.
Bezpieczeństwo użytkowania żaluzji.
Wymagania związane z bezpieczeństwem żaluzji, szczególnie wyposażonych w napęd mechaniczny są spełnione, jeżeli zachodzi co najmniej jeden z następujących warunków:
- średnia prędkość rozciągania kurtyny na końcowym odcinku drogi, wynoszącym 0,40 m jest
mniejsza niż 0,20 m/s,
- wyrób ma sterowanie czuwakowe, a wyłącznik jest wbudowany w żaluzję lub zainstalowany w
sposób umożliwiający bezpośrednią kontrolę wzrokową ruchu kurtyny,
- obszar zagrożenia zgnieceniem znajduje się na wysokości ? 2,50 m względem podłożą,
- wyrób jest wyposażony w urządzenie zabezpieczające, które uniemożliwia styczność z obszarem
zagrożenia zgnieceniem lub ogranicza siłę wywieraną do wartości ? 150 N i pozwala na uniknięcie
przeszkody przez odwrócenie kierunku ruchu kurtyny albo przez jej zatrzymanie.
Do bezpieczeństwa użytkowania zalicza się także problematykę zagrożenia elektrycznego. Nie powinno być możliwe dotknięcie przez użytkownika części będących pod napięciem elektrycznym, bezpośrednio lub pośrednio w wyniku uszkodzenia. Ponadto napędy elektryczne powinny być zgodne z wymaganiami dotyczących ich stosownych norm.
Informacje dotyczące użytkowania.
Norma PN-EN 13659+A1:2010 zawiera postanowienie, iż producent powinien zapewnić odbiorcy wyrobów informacje dotyczące ich użytkowania. W skład tych dokumentów powinny co najmniej wchodzić:

instrukcja przemieszczania, rozpakowania i instalowania żaluzji,
instrukcja użytkowania i konserwacji żaluzji.

Z zapisów powyższej normy wynika, że należy opracować jeszcze dodatkowe dokumenty odnoszące się do wyrobów z napędem, a mianowicie:

instrukcję dodatkową z zakresu instalowania żaluzji z napędem,
instrukcję dodatkową określającą użytkowanie żaluzji z napędem.

Ostatnia z powyżej wymienionych instrukcji powinna zawierać następujące stwierdzenie:
„Ważna instrukcja dotycząca bezpieczeństwa. Ostrzeżenie – postępowanie wg niniejszej instrukcji jest istotne dla bezpieczeństwa osób. Zachowaj tę instrukcję.”
Ponadto podać należy, że w przypadku żaluzji, które mogą być uruchamiane z miejsca poza zasięgiem widzenia wyrobu, użytkownik powinien podjąć odpowiednie kroki organizacyjne zapobiegające możliwości uruchomienia żaluzji podczas prowadzonych czynności remontowo-konserwacyjnych. Przy kontroli lub konserwacji części elektrycznych, żaluzja powinna być w bezpieczny sposób odłączona od źródła zasilania energią.
Do zbioru powyższych instrukcji należy także dołączyć środki ostrzegawcze ilustrujące w bardzo wyraźny sposób sytuacje, w których działanie siłowe może być przyczyną uszkodzenia wyrobu. Ilustracje te mogą składać się np. z ogólnego piktogramu ostrzegającego przed niebezpieczeństwem oraz uzupełniającej etykiety zawierającej tekst – „Przed użytkowaniem wyrobu należy przeczytać instrukcję obsługi”.

inż. Zbigniew Czajka

kwartalnik OKNO 4/2015

Literatura:
Normy: PN-EN 13241-1+A1:2012 , PN-EN 12453:2002,
PN-EN 13659+A1:2010
Materiały informacyjne firm: Hörmann, Somfy, Warema