Kryte okucia drzwiowe

Nowoczesne konstrukcje drzwi charakteryzują się wysoką estetyką oraz komfortem użytkowania. Do  takich rozwiązań zalicza się drzwi, w których zainstalowano kryte okucia. Są to zazwyczaj zawiasy, tarcze/rozety, samozamykacze oraz płytki otwierające, zastępujące standardowe klamki. Zastosowanie tych wyrobów skutkuje gładkimi powierzchniami zewnętrznymi skrzydła drzwi oraz poprawą niektórych jego parametrów, jak np. akustyki, izolacyjności cieplnej czy odporności na włamanie.

DRZWI Z KRYTYMI OKUCIAMI

Coraz szersze zastosowanie w innowacyjnych aranżacjach pomieszczeń znajdują drzwi z krytymi okuciami, niewidocznymi po ich zamknięciu. Dzięki zastosowaniu  techniki krytego montażu okuć otrzymuje się jedną zlicowaną i gładką powierzchnię zewnętrzną, pozbawioną wystających, widocznych elementów. Całkowicie ukryte okucia wpływają także w dużym stopniu na parametry związane z fizyką budowlaną, a w szczególności na efektywność cieplną. Przykładowo można wymienić, iż wyeliminowanie mocowania powierzchniowego zawias pozwala na ciągłe uszczelnienie styku skrzydła z ościeżnicą, co zapobiega możliwości powstawania mostków cieplnych i zdecydowanie zmniejsza ilość wydobywającego się z pomieszczenia ciepłego powietrza.

Zastosowanie w konstrukcji drzwi krytych okuć przynosi ponadto jeszcze następujące korzyści:

• poprawione zostają parametry akustyczne,
• ułatwione jest utrzymanie czystości na powierzchni, z powodu wyeliminowania wystających części okuć, umożliwiających gromadzenie się na nich kurzu,
• ukryte usytuowanie zapobiega możliwości uszkodzenia w trakcie transportu, składowania a nawet montażu,
• chroni przed ewentualnym wandalizmem w trakcie eksploatacji,
• zwiększony zostaje kąt otwarcia drzwi nawet do 180 ᵒ,
• poprawia się stopień bezpieczeństwa poprzez wyeliminowanie możliwości dostępu włamywaczom do ukrytych okuć,
• zwiększa się szerokość przejścia w świetle ościeżnicy oraz stwarza swobodny i bezkolizyjny dostęp do wnętrza pomieszczeń.

Przykładowe drzwi, w których zastosowano kryte zawiasy przedstawiono na fot. 1.

Prezentowane okucia są stosowane także w tzw. drzwiach ukrytych, czyli bez widocznych ościeżnic i zlicowanych ze ścianą. Stanowią je drzwi w pełni dostosowane do aranżacji wnętrza, zazwyczaj o takiej samej powierzchni, wykończeniu i kolorystyce jak ściana. Specjalna konstrukcja skrzydła umożliwia ukrycie wszystkich elementów ościeżnicy, w tym także okuć. Takie usytuowanie drzwi jest przejawem jednego z najnowszych trendów wykończenia wnętrz pomieszczeń, zwany minimalizmem. Ilustruje to fot. 2, na której pokazano przykładowe drzwi ukryte.

Przedstawione drzwi ukryte mają z zasady  konstrukcję wyrobów otworowych bezprzylgowych, w których krawędź skrzydła tworzy jednolitą płaszczyznę i jest w pełni zlicowana  z ościeżnicą. Ponadto wyeliminowana jest konieczność stosowania wokół drzwi opaski. Drzwi w wersji bezprzylgowej standardowo otwierają się na zewnątrz. Skrzydło zazwyczaj ma zwiększoną grubość wynoszącą 50 mm, co powoduje m.in.  dobre tłumienie hałasu.

Jak już powyżej stwierdzono, drzwi ukryte dają nieograniczone możliwości aranżacji wykończenia powierzchni skrzydła, przy minimalistycznej formie i prostym designie. Mogą być pomalowane farbą akrylową w kolorze ściany, jak również mieć naklejoną stosowną tapetę lub fototapetę. Istnieje także możliwość położenia tynku strukturalnego imitującego beton i wtedy idealnie wtapiają się w ścianę. Drzwi ukryte w aranżacji z zastosowaniem okleiny „betonart”, oferowane przez firmę GERDEX, obrazuje fot. 3.

PRZYKŁADOWE WYROBY

ZAMKI Z PŁYTKAMI OTWIERAJĄCYMI

Przykładowy rozwiązaniem krytych okuć drzwiowych stosowanych zazwyczaj w krytych  drzwiach są zamki wpuszczane magnetyczne B-NO.HA z płytką otwierającą, zastępującą standardowe klamki z tarczkami, produkowane przez włoską firmę Bonaiti i oferowane w Polsce przez  różnych dystrybutorów okuć  np. Spartę sp. z o.o. lub  Okucia.net.  Zamek charakteryzuje się łatwym montażem i może być stosowany do drzwi ze skrzydłem bezprzylgowym o grubości od 32 mm do 44 mm. W komplecie dostarczany jest także zaczep z regulacją. Czoło zamka jest wykonane ze stopów aluminium, zapadka z odpowiedniej jakości tworzywa sztucznego, natomiast obudowa z blachy stalowej.

Sposób otwierania drzwi ukrytych przy pomocy zamka z płytką otwierającą pokazano na fot. 4.

Samą konstrukcję zamka wpuszczanego typu B-NO.HA z płytką otwierającą wraz z podstawowymi wymiarami przedstawiono na rys. 1. Asortyment tego typu wyrobów obejmuje także zamki w wersji do WC (z blokadą), wymagające jednak dodatkowego zamontowania zamknięcia z trzpieniem o przekroju kwadratowym 6 mm. Przykładowy zamek typu BONAITI B-NO.HA MINI WC obrazuje fot. 5.

KRYTE ZAWIASY DRZWIOWE

Kryte zawiasy drzwiowe oferuje szereg producentów, w tym firma Simonswerk. Popularnym rozwiązaniem są zawiasy typu TECTUS®, które mogą być stosowane zarówno w standardowych jak i ekskluzywnych drzwiach, instalowanych w nowoczesnych pomieszczeniach budynków mieszkalnych oraz zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wyroby te charakteryzują się smukłym kształtem i konstrukcja zapewniającą harmonijne licowanie we wrębie skrzydła i ościeżnicy drzwi. Ponadto mają możliwość płynnej i bezstopniowej regulacji w trzech płaszczyznach tj. luzu bocznego   ± 3 mm, wysokości ± 3 mm i docisku ± 1 mm. Prezentowane okucia mogą być instalowane w ościeżnicach i skrzydłach drzwi bezprzylgowych  drewnianych, aluminiowych, a także stalowych.

Podstawowe elementy zawias, w tym skrzydełka mocowane do ościeżnicy oraz skrzydła drzwi wykonuje się w postaci ciśnieniowych odlewów z aluminium i cynku. Zawiasy są wyposażone w bezkonserwacyjne łożyska ślizgowe nie wymagające konwencjonalnej obsługi smarowniczej. Wyeliminowana została ko0nieczność doprowadzania z zewnątrz środka smarnego dla układu czop-panewka. Wszystkie modele zawiasów krytych typu TECTUS® charakteryzują się:

• trwałością wynoszącą 200 000 cykli,
• odpornością na korozję w klasie 5 (ekstremalnie wysoka) wg normy PN-EN 1670:2007 Okucia budowlane – Odporność na korozję – Wymagania i metody badań,
• uniwersalnością zastosowania (do drzwi lewych i prawych).

Dodać jeszcze można, iż poszczególne modele  mogą być stosowane do drzwi ze skrzydłami o maksymalnej masie od 60 kg aż do 200 kg.  Przykładowy zawias kryty typu TECTUS® wraz z widokiem jego zainstalowania w drzwiach pokazano na fot. 6.

Jak już w publikacji stwierdzono, kryte okucia bezpośrednio wpływają na zwiększenie izolacyjności cieplnej drzwi, co powoduje na coraz częstsze stosowanie w drzwiach energooszczędnych, instalowanych głównie w domach pasywnych. Jako przykład takiego działania przedstawić można drewniane drzwi energooszczędne firmy Parmax®. Przekrój poziomy fragmentu wymienionych  drzwi, w których zainstalowano zawiasy typu TECTUS®, przedstawiono na rys. 2.

Również coraz szersze zastosowanie znajdują drzwi  wyposażone w kryte zawiasy, które wchodzą w skład  systemów kontroli dostępu. W występujący obecnie trend innowacyjnych drzwi z elektrycznymi elementami kontroli dostępu włączyła się także wspomniana już firma Simonswerk, oferując kryte zawiasy typu TECTUS® Energy.  Wyroby te umożliwiają stałe i bezpieczne przewodzenie wiązki prądu z ościeżnicy na skrzydło drzwiowe, nie naruszając przy tym ich geometrii. Zapewniają także kompatybilność ze wszystkimi dostępnymi zamkami, zachowując przy tym wszelkie techniczne i optyczne jego cechy. Przykład opisanego zawiasu wraz z elementami elektrycznymi ilustruje fot. 7.

KRYTE ZAMYKACZE DRZWIOWE

Kolejnym, coraz częściej spotykanym krytym okuciem drzwiowym jest zamykacz z regulacją przebiegu zamykania, zwany popularnie samozamykaczem. Są to urządzenia ułatwiające i regulujące sposób zamykania i otwierania drzwi, zazwyczaj o dość dużej masie. Ten rodzaj okuć może być także całkowicie ukryty w konstrukcji drzwi, a jednym z producentów jest firma GEZE. Oferuje ona kryte (chowane) samozamykacze typu Boxer, przeznaczone do drzwi jedno- i dwuskrzydłowych, w tym również do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych. Przykładowy wyrób całkowicie ukryty w skrzydle  drzwi jednoskrzydłowych przedstawiono na fot. 8. Samozamykacze mogą być stosowane w lewych i prawych drzwiach ze skrzydłami o maksymalnej szerokości 1400 mm, masie nie przekraczającej 180 kg oraz grubości od 40 mm do 50 mm. Charakteryzują się siłą zamykania zgodną z wymaganiami stosownej normy wyrobu (podanej w dalszej części publikacji). Ponadto prędkość zamykania oraz funkcja dobicia i tłumienia otwierania są regulowane za pomocą śrub dostępnych również po zamontowaniu urządzenia w skrzydle drzwi. Dodać jeszcze można, iż występują różne wersje samozamykaczy Boxer np. o symbolu EFS, które są wyposażone w funkcję swobodnego ramienia, umożliwiająca otwieranie i zamykanie drzwi przy zastosowaniu niewielkiej siły.

Innym wytwórcą prezentowanych wyrobów jest firma DORMA, produkująca m.in. samozamykacze kryte typu ITS 96. Okucia te charakteryzują się zastosowaniem nowoczesnej technologii „EASY OPEN”, wspomagającej otwieranie drzwi. Samozamykacze są przystosowane do montażu w dowolnych drzwiach jedno- i dwuskrzydłowych ze skrzydłem o masie nie przekraczającej 180 kg i szerokości 1400 mm, oraz minimalnej grubości 40 mm. Mogą być stosowane także w drzwiach przeciwpożarowych i dymoszczelnych oraz z elektromechaniczną blokadą otwarcia skrzydła w szynie ślizgowej. Szybkość zamykania jest regulowana w zakresie: 120ᵒ - 7ᵒ i 7ᵒ - 0ᵒ, a ogranicznik otwarcia w szynie ślizgowej ma zakres 120ᵒ - 80ᵒ. Jeden z typów prezentowanych samozamykaczy – ITS 96 pokazano na fot. 9.

KRYTE TARCZE DRZWIOWE

Na rynku wyrobów budowlanych spotkać także można zamki drzwiowe z wkładką bębenkową oraz krytą tarczą drzwiową/rozetą, licującą z powierzchnią skrzydła. Okucia takie oferuje np. firma Schüco. Kryte tarcze drzwiowe charakteryzują się bardzo atrakcyjnym wyglądem oraz eliminują możliwość ukręcenia wkładki bębenkowej przez potencjalnego włamywacza, co może się wydarzyć w przypadku typowej nawierzchniowej tarczy. Przykładowe drzwi z zamkiem wyposażonym w wkładkę bębenkową oraz krytą tarczą drzwiową obrazuje fot. 10.

NORMY DOTYCZĄCE KRYTYCH OKUĆ

Okucia budowlane, w tym także stosowane w konstrukcji drzwi, mają duży wpływ na komfort   użytkowania, szczelność łączącą się z izolacyjnością cieplną i akustyczną, zwiększoną odpornością na włamanie itp. Dlatego też powinny spełniać związane z tym wymagania wynikające ze stosownych norm. Przyjąć można, iż większość okuć obejmują europejskie  normy wyrobu, w których jest zawarta problematyka wymagań oraz klasyfikacji. Dotyczy to także krytych okuć instalowanych w drzwiach.

Podstawowym dokumentem normalizacyjnym w zakresie zamków jest norma PN-EN 12209:2016 Okucia budowlane – Zamki – Zamki mechaniczne wraz z zaczepami – Wymagania i metody badań. Norma obejmuje wymagania i metody badań związane z trwałością, wytrzymałością, zabezpieczeniem oraz funkcjonalnością zamków mechanicznych wraz z zaczepami. Zamki są przeznaczone do stosowania w drzwiach budynków oraz do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych.  Kolejnym dokumentem z zakresu tych wyrobów jest norma PN-EN 14846:2010 Okucia budowlane – Zamki – Zamki i zaczepy elektromechaniczne – Wymagania i metody badań. Określono w niej wymagania oraz metody badań dotyczące wytrzymałości, zabezpieczenia, trwałości i funkcji elementów elektrycznych i elektronicznych do wszystkich typów zamków elektromechanicznych wraz z zaczepami instalowanych w drzwiach.

Stosowane w drzwiach zawiasy powinny odpowiadać wymaganiom i klasyfikacji wynikającym z normy PN-EN 1935:2003/AC:2005 Okucia budowlane – Zawiasy jednoosiowe – Wymagania i metody badań. Norma obejmuje jednoosiowe zawiasy rozłączne, charakteryzujące się złączem obrotowym z przegubem dwuczęściowym (skrzydełka zawiasy można rozłączyć) oraz zawiasy nierozłączne, z przegubem więcej niż dwuczęściowym (skrzydełek nie można rozłączyć). Jednak w większości kryte zawiasy nie odpowiadają kryteriom zawias jednoosiowych objętych prezentowaną normą. Dotyczy to także przedstawionych w niniejszej publikacji krytych zawias typu TECTUS®, produkowanych przez firmę Simonswerk. W tym przypadku, zgodnie z obowiązującymi przepisami, wyrób budowlany powinien mieć Europejską Aprobatę Techniczną, a obecnie Europejską Oceną Techniczną. Takim dokumentem, a mianowicie Europejską Aprobatą Techniczną ETA-13/0271 z dnia 09.04.2013 r. są objęte wspomniane kryte zawiasy drzwiowe TECTUS®.

Kolejnym okuciem drzwiowym prezentowanym w publikacji są samozamykacze, które obejmuje norma PN-EN 1154:1999/A1:2004 Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania – Wymagania i metody badań. Określone są w niej wymagania dotyczące zamykaczy przeznaczonych do drzwi rozwieranych i wahadłowych, montowanych na lub w ościeżnicy, jak i na lub w skrzydle drzwiowym albo w podłodze. Norma odnosi się tylko do zamykaczy uruchamianych ręcznie, w przypadku których energia niezbędna do zamknięcia jest wytwarzana przez użytkownika przy otwieraniu drzwi.

Ostatnim drzwiowym okuciem przedstawionym w artykule, na który opracowano europejską normę wyrobu, jest tarcza drzwiowa. Obejmuje ją norma PN-EN 1906:2012 Okucia budowlane – Klamki i gałki drzwiowe wraz z tarczami – Wymagania i metody badań. Określono w niej m.in. wymagania dla klamek i gałek drzwiowych oraz płytek naciskowych uruchamiających zapadki, w kombinacji z tarczami drzwiowymi lub rozetkami.

Dodać jeszcze należy, iż kryte okucia drzwiowe mają specyficzną konstrukcję, często nieobjętą zakresem poszczególnych norm. W tym przypadku wyroby powinny mieć stosowne dokumenty umożliwiające ich wprowadzenie na rynek budowlany jak Europejską lub Krajową Ocenę Techniczną.  Przykładem takiej sytuacji są powyżej przedstawione kryte zawiasy drzwiowe typu TECTUS®.

 inż. Zbigniew Czajka

OKNO 3/2018

Literatura                                                                                                                           

Normy: PN-EN 12209:2016, PN-EN 14846:2010, PN-EN 1906:2012,

PN-EN 1935:2003/AC:2005, PN-EN 1154:1999/A1:2004

Europejska Aprobata Techniczna ETA-13/0271

Materiały informacyjne firm: GERDEX, Bonaiti, Sparta Sp. z o.o.,

Okucia.net., Simonswerk, Parmax®, GEZE, DORMA, Schüco,

EKO-DAR, DRE