WŁAŚCIWOŚCI KLASYFIKACYJNE ZAMKÓW I WKŁADEK BĘBENKOWYCH

Okucia budowlane są wyrobami umożliwiającymi właściwe spełnienie swych funkcji przez drzwi i okna. Drzwi stanowią istotny element budynku, zapewniający bezpieczeństwo mieszkań i innych pomieszczeń, a także całych budynków.

Podstawowymi okuciami, wpływającymi na funkcjonalność i odporność antywłamaniową drzwi są zamki i wkładki bębenkowe.
Zamki określane są jako okucia służące do zamykania drzwi przez wysunięcie rygla zapadki lub zasuwki, albo przez jego unieruchomienie za pomocą klucza, zaś wkładka jest okuciem współpracującym z zamkiem wpuszczanym, uruchamianym kluczem i zwiększającym stopień zabezpieczenia drzwi przed włamaniem.

NORMY OBEJMUJĄCE ZAMKI I WKŁADKI BĘBENKOWE

Zamki drzwiowe objęte są obecnie zharmonizowaną Normą Europejską 
PN-EN 12209:2005 “Okucia budowlane, Zamki. Zamki mechaniczne wraz z zaczepami. Wymagania i metody badań”. 
    Powyższa norma zawiera:

• zakres i powołania normatywne,
• terminy, definicje, symbole i jednostki,
• klasyfikację,
• wymagania, metody badań,
• znakowanie i ocenę zgodności.

W jej skład wchodzą także załączniki normatywne dotyczące:

• wymagań w zakresie odporności ogniowej,
• aparatury do badań zamków,
• próbek do badań,

oraz załączniki informacyjne odnoszące się do:

• zakresu stosowania zamków do drzwi,
• postanowień dyrektywy „wyroby budowlane – 89/106/EWG”, czyli określające procedurę poświadczania zgodności zamków i oznakowanie CE.

Zakres normy podaje, iż obejmuje ona zamki mechaniczne wraz z zaczepami, przeznaczone do stosowania w drzwiach, łącznie z drzwiami balkonowymi i drzwiami wejściowymi do budynków. Dodano również, że zamki stosowane w drzwiach ognioodpornych i/lub dymoszczelnych wymagają określenia dodatkowych właściwości, wymienionych w stosownym załączniku.
Jednocześnie w normie zaznaczono, że nie uwzględnia ona wkładek bębenkowych, zamków elektromechanicznych, zamków do okien i sejfów, zamków meblowych oraz zamków wielopunktowych. Szczególnie podkreślić należy zamki wielopunktowe, gdyż choć norma podaje definicję takiego zamka, to tego wyrobu nie obejmuje, i nieuprawnione jest powoływanie się niektórych producentów zamków wielopunktowych na normę PN-EN 12209:2005.

Do czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej i co się z tym wiązało 
– do Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN), obowiązywało w kraju szereg Polskich Norm dotyczących zamków. Do najważniejszych z nich zaliczyć można:

PN-B-94399:1988 – Okucia budowlane. Zamki wpuszczane. Terminologia,  klasyfikacja i oznaczenia.

PN-B-94400:1991 – Okucia budowlane. Zamki wpuszczane. Wymagania 
i badania.

PN-B-94450-01:1979 – Okucia budowlane. Zamki wierzchnie bębenkowe. Określenie i podział.

PN-B-94450-02:1979 – Okucia budowlane. Zamki wierzchnie bębenkowe. Ogólne wymagania i badania.

PN-B-94408:1991 – Okucia budowlane. Zamki. Metody badań.
    

Normy te szczegółowo określały budowę zamka oraz jego wymiary. 

Do podstawowych wymagań zaliczano np. wymiar rozstawu osi orzecha i otworu klucza, ograniczony tylko do trzech wielkości: 60, 72 i 90 mm (zaznaczono jednak, że wymiar 60 mm jest niezalecany). Eliminowało to możliwość wprowadzania na polski rynek zamków producentów zagranicznych, mających inne wymiary rozstawu osi orzecha i otworu klucza jak np. 70 czy 78 mm.

W odniesieniu do wkładek bębenkowych obowiązującą obecnie normą w Polsce jest Norma Europejska PN-EN 1303:2007 „Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe do zamków. Wymagania i metody badań”. Dokument ten określa wymagania eksploatacyjne i dotyczące wytrzymałości, zabezpieczenia, trwałości, działania oraz odporności na korozję wkładek bębenkowych i współpracujących z nimi kluczy. Przedstawia także metody badań, które minimalizują wpływ człowieka na wyniki badań, podnosząc ich odtwarzalność. Norma definiuje również sposób klasyfikacji wkładek bębenkowych, nie określa jednak żadnych wymiarów wkładek, rozwiązań konstrukcyjnych, jak i wymagań materiałowych.

Przedstawiona powyżej norma europejska (w wydaniu z 2005 r.) spowodowała wycofanie następujących norm krajowych:

PN-74/B-94461-01 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe. Określenia i podział

PN-91/B-94461-02 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe. Wymagania i badania

PN-83/B-94461-03 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe. Wkładki jednostronne

PN-84/B-94461-04 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe. Wkładki dwustronne

PN-75/B-94461-05 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe. Wkładki dwustronne z gałką

PN-B-94461-6:1994 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe.  

 Wytyczne stosowania

PN-78/B-94461-07 – Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe profilowe. Układy centralnego otwierania

Normy te w sposób szczegółowy określały zarówno wymagania i badania, jak również wymiary oraz konstrukcję.

PODZIAŁ I BUDOWA ZAMKÓW ORAZ WKŁADEK BĘBENKOWYCH 

Zamki

Norma PN-EN 12209:2005/AC:2006 (uwzględnia poprawki z kwietnia 2006 r.) definiuje zamek jako urządzenie utwierdzające i zabezpieczające ruchomy element w otworze, w położeniu zamkniętym, i które jest uruchamiane kluczem lub innym środkiem. Nie podaje jednak w sposób bezpośredni podziału na typy lub rodzaje zamków, co miało miejsce w wycofanych Polskich Normach. Z klasyfikacji umieszczonej w normie wyróżnić można dwa podstawowe typy zamków: wpuszczane i wierzchnie.

Zamek wpuszczany charakteryzuje się tym, że osadzany jest całkowicie wewnątrz skrzydła drzwiowego.

Podział tych zamków określony był w cytowanej już Polskiej Normie PN-B-94399:1988, w której przedstawiono następujące podstawowe typy zamków wpuszczanych:

• zastawkowy – zamek, którego mechanizm zamykający stanowią zastawki płytkowe, uruchamiane piórem klucza;
• zapadkowy – zamek, którego częścią zaczepiającą jest tylko zapadka, a jej uruchomienie następuje poprzez działanie klamki;
• bębenkowy – zamek, którego mechanizm zamykający uruchamiany jest kluczem płaskim za pośrednictwem wkładki bębenkowej;
• bezkluczowy – zamek, którego mechanizm zamykający lub blokujący uruchamiany jest bez użycia klucza;
• zasuwkowy – zamek, którego częścią zaczepiającą jest tylko zasuwka uruchamiana przy użyciu klucza, za pośrednictwem mechanizmu zamykającego;
• zapadkowo-zasuwkowy – zamek, którego częściami zaczepiającymi są zapadka i zasuwka lub zamek, którego częścią zaczepiającą jest tylko zapadka, która przesunięta o dalszy skok kluczem pełni funkcję zasuwki;
• rolkowy – zamek, którego częścią zaczepiającą jest rolka, której wsunięcie do zaczepu następuje samoczynnie przez nacisk;
• hakowy – zamek, którego częściami zaczepiającymi są dwa haki oraz mechanizm zamykający, który blokuje co najmniej jeden hak.

Terminy takie jak zamek zapadkowy, zamek bębenkowy, zamek zastawkowy czy zamek bezkluczowy (bez klucza) występują także w normie PN-EN 12209:2005.

Najczęściej występującym zamkiem wpuszczanym, stosowanym w drzwiach drewnianych, jest zamek zapadkowo-zasuwkowy, którego przykład przedstawiono na rys. 1.

Zamki wpuszczane wchodzą także w skład zamków wielopunktowych, które w podanej powyżej normie europejskiej zdefiniowane są jako zamki, zawierające większą niż jeden liczbę punktów zamknięcia między skrzydłem drzwiowym a ościeżnicą, wzajemnie połączonych i centralnie sterowanych.

Zamki wielopunktowe w większości charakteryzują się konstrukcją, w której na wspólnej listwie rozmieszczone są zespoły ryglujące, a system ich uruchamiania umożliwia zsynchronizowaną współpracę zamykania rygli zamków równoległych i/lub rolek oraz zasuwki zamka podstawowego, poprzez ich sprzężenie listwą sterującą przenoszącą napęd.

Jak już wspomniano, norma PN-EN 12209:2005/AC:2006 nie obejmuje zamków wielopunktowych, w związku z czym Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie udziela na te wyroby Aprobaty Techniczne.

Zamek wierzchni mocowany jest na płaszczyźnie skrzydła drzwiowego, a stosowane są głównie zamki bębenkowe, scharakteryzowane w Polskiej Normie PN-B-94450-01:1979 (wycofanej), zawierającej określenia i podział. Zgodnie z tą normą, zamkiem wierzchnim bębenkowym jest zamek, którego elementem uruchamiającym jest mechanizm wkładki bębenkowej, stanowiący zabezpieczenie przed niezamierzonym jego uruchomieniem. W normie wyróżniono następujące typy zamków bębenkowych:

• zapadkowy – zamek, którego elementem zamykającym jest zapadka, której mechanizm, przy zamykaniu, uruchamiany samoczynnie pod działaniem sprężyny, umożliwia zatrzaskowe zamknięcie skrzydła drzwiowego oraz zabezpiecza je przed otwarciem;
• zasuwkowy – zamek, którego elementem zamykającym jest zasuwka, której mechanizm, przy zamykaniu, uruchamiany za pomocą właściwego klucza lub gałki, powoduje przesunięcie zasuwki, co umożliwia zamknięcie skrzydła drzwiowego oraz zabezpiecza je przed niezamierzonym otwarciem;
• zapadkowo-zasuwkowy – zamek, którego elementami zamykającymi są zapadka i zasuwka, a mechanizm zapadki, przy zamykaniu, uruchamiany samoczynnie pod działaniem sprężyny, umożliwia zatrzaskowe zamknięcie skrzydła drzwiowego oraz zabezpiecza je przed niezamierzonym otwarciem;
• zapadkowo-zasuwkowy zespolony – zamek, którego elementem zamykającym jest zapadko-zasuwka, której mechanizm przy zamykaniu uruchamiany samoczynnie pod działaniem sprężyny umożliwia zatrzaskowe zamknięcie skrzydła drzwiowego, ponadto uruchamiany za pomocą właściwego klucza lub gałki powoduje dalsze wysunięcie zapadko-zasuwki o jeden skok, co stanowi dodatkowe zabezpieczenie skrzydła drzwiowego przed niezamierzonym otwarciem. 

Przykładowy zamek wierzchni bębenkowy zapadkowo-zasuwkowy, stosowany w drzwiach drewnianych lub metalowych, przedstawiono na rys. 2.

Wkładki bębenkowe

Wkładką bębenkową nazywamy okucie współpracujące z zamkiem wpuszczanym, uruchamiane kluczem, zwiększające stopień zabezpieczenia drzwi przed włamaniem. Jest to urządzenie odrębne w odniesieniu do współpracującego zamka, w związku z czym może być wymieniane.

Podstawowymi elementami typowej wkładki bębenkowej są: korpus, bębenek, zastawki, zaślepki i zabierak. Odrębnymi elementami, ale niezbędnymi do działania wkładki są: klucz, którym można mechanicznie uruchomić wkładkę, oraz wkręt mocujący wkładkę w zamku.

Występują głównie wkładki jednostronne, dwustronne symetryczne i asymetryczne oraz dwustronne z gałką.
Przykładową wkładkę bębenkową dwustronnie symetryczną, wraz z kluczem 
i wkrętem przedstawiono na rys. 3.

WŁAŚCIWOŚCI KLASYFIKACYJNE

Właściwy dobór okuć ma zasadniczy wpływ na zachowanie wymaganych właściwości funkcjonalnych drzwi oraz ich długotrwałą i bezawaryjną eksploatację. Umożliwiać ma to klasyfikacja okuć drzwiowych wprowadzona do norm, stanowiąca wielopozycyjny układ kodowy. Każda pozycja kodu oznacza jedną, wyodrębnioną cechę klasyfikacyjną, której są przyporządkowane odpowiednie kryteria określone poziomem wymagań oraz metoda ich badania. 
    

    Klasyfikacja zamków

Klasyfikacja zamków, ujęta w normie europejskiej PN-EN 12209:2005/AC:2006, obejmuje jedenaście właściwości, przedstawionych poniżej.

Kategoria użytkowania (pierwszy znak)

    Kategoria użytkowania wynika z wymagań dotyczących:

• odporności zapadki na obciążenia boczne,
• momentu obrotowego potrzebnego do uruchamiania zasuwki,
• wytrzymałości mechanizmu zapadki i ograniczników,
• odporności na moment obrotowy, działający na klamkę lub gałkę zamka wierzchniego wyposażoną w blokadę.

Zgodnie z tymi wymaganiami, w normie określono trzy klasy:

• klasa 1: użytkowanie przez osoby mające wysoką motywację do uważnego posługiwania się drzwiami, przy małym prawdopodobieństwie występowania niewłaściwego użytkowania, np. drzwi w obiektach mieszkalnych;
• klasa 2: użytkowanie przez osoby mające pewną motywację do uważnego posługiwania się drzwiami, ale przy pewnym prawdopodobieństwie występowania niewłaściwego użytkowania, np. drzwi w obiektach biurowych,
• klasa 3: użytkowanie przez publiczność z niską motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami, przy wysokim prawdopodobieństwie występowania niewłaściwego użytkowania, np. drzwi w budynkach publicznych.

Trwałość (drugi znak)

W normie określono dwanaście klas trwałości, odnoszących się do obciążenia zapadki (wymagania dotyczące trwałości zasuwki określone są w wymaganiach normy), które przedstawiono w poniższej tablicy.

Poz.	Klasa	Ilość cykli próbnych	Obciążenie zapadki
	klasa A	50 000	bez obciążenia
	klasa B	100 000	bez obciążenia
	klasa C	200 000	bez obciążenia
	klasa F	50 000	siłą 10 N
	klasa G	100 000	siłą 10 N
	klasa H	200 000	siłą 10 N
	klasa L	100 000	siłą 25 N
	klasa M	200 000	siłą 25 N
	klasa R	100 000	siłą 50 N
	klasa S	200 000	siłą 50 N
	klasa W	100 000	siłą 120 N
	klasa X	200 000	siłą 120 N

Masa drzwi i siła zamykająca (trzeci znak) 

Tą właściwość zamka, dotyczącą masy drzwi w powiązaniu z siłą zamykającą, w normie określono w dziewięciu klasach, przedstawionych w poniższej tablicy.

Przydatność do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych/dymoszczelnych (czwarty znak)

W normie określono dwie klasy przydatności zamka do zastosowania 
w drzwiach przeciwpożarowych/dymoszczelnych:

• klasa 0 – nie dopuszczone do zastosowania w zestawach drzwiowych przeciwpożarowych/dymoszczelnych;
• klasa 1 – odpowiednie do zastosowania w zestawach drzwiowych przeciwpożarowych/dymoszczelnych, pod warunkiem pozytywnej oceny udziału zamka w odporności ogniowej określonych zestawów przeciwpożarowych/dymoszczelnych.

Zaznaczono jednak, że taka  ocena wykracza poza zakres tej normy europejskiej.

    Bezpieczeństwo (piąty znak)

    W tej pozycji klasyfikacji zamków wyróżniono tylko jedną klasę dotyczącą bezpieczeństwa:

• klasa 0 – brak wymagań dotyczących bezpieczeństwa.

Odporność na korozję i temperatura (szósty znak)

W zakresie odporności na korozję w powiązaniu z wymaganiami temperaturowymi zamka, w normie określono osiem klas, przedstawionych w poniższej tablicy.

Poz.	Klasa	Odporność na korozję	Wymagania temperaturowe
	klasa 0	nieokreślona	brak
	klasa A	niska	brak
	klasa B	średnia	brak
	klasa C	wysoka	brak
	klasa D	bardzo wysoka	brak
	Klasa E	średnia	od – 20 °C do + 80 °C
	Klasa F	wysoka	od – 20 °C do + 80 °C
	Klasa G	bardzo wysoka	od – 20 °C do + 80 °C

Zabezpieczenie i odporność na wiercenie (siódmy znak)

    W odniesieniu do zabezpieczenia i odporności na wiercenie, zgodnie z tablicą 5 normy, określono siedem klas, zdefiniowanych w następujący sposób:

• klasa 1 – minimalne zabezpieczenie, bez odporności na wiercenie;
• klasa 2 – niskie zabezpieczenie, bez odporności na wiercenie;
• klasa 3 – średnie zabezpieczenie, bez odporności na wiercenie;
• klasa 4 – wysokie zabezpieczenie, bez odporności na wiercenie;
• klasa 5 – wysokie zabezpieczenie, z odpornością na wiercenie;
• klasa 6 – bardzo wysokie zabezpieczenie, bez odporności na wiercenie;
• klasa 7 - bardzo wysokie zabezpieczenie, z odpornością na wiercenie.

Zakres stosowania zamków (ósmy znak)

Norma zawiera tablicę, obejmującą 16 klas (po poprawce z kwietnia 2006 r.) stosowania zamków. Na jej podstawie autor publikacji opracował uproszczoną tablicę, przedstawioną poniżej.

Poz.	Klasa	Typ zamka	Zastosowanie do drzwi	Uwagi
	A	Wpuszczany	Nieograniczone zastosowanie (drzwi rozwierane i przesuwne)	Czoło zamka nie jest podparte
	B	Wpuszczany	Drzwi rozwierane
	C	Wpuszczany	Drzwi przesuwne
	D	Wierzchni	Nieograniczone zastosowanie (drzwi rozwierane i przesuwne)
	E	Wierzchni	Drzwi rozwierane
	F	Wierzchni	Drzwi przesuwne
	H	Wpuszczany	Drzwi rozwierane	Czoło zamka jest podparte
	J	Wierzchni	Drzwi rozwierane (otwierające się tylko do wewnątrz)	Czoło zamka nie jest podparte, wyjście jest kontrolowane kluczem
	K	Wpuszczany	Drzwi rozwierane
	L	Wpuszczany	Drzwi przesuwne
	M	Wierzchni	Drzwi rozwierane
	N	Wierzchni	Drzwi przesuwne
	P	Wpuszczany	Drzwi rozwierane	Czoło zamka jest podparte
	R	Wierzchni	Drzwi rozwierane (otwierające się tylko do wewnątrz)	Czoło zamka nie jest podparte, wyjście jest kontrolowane kluczem
	S	Wpuszczany	Nieograniczone zastosowanie (drzwi rozwierane i przesuwne)
	T	Wierzchni	Nieograniczone zastosowanie (drzwi rozwierane i przesuwne)

Sposób uruchamiania kluczem i ryglowania (dziewiąty znak)

Klasyfikacja dotycząca uruchamiania kluczem i ryglowania zamka obejmuje dziewięć klas przedstawionych poniżej:

• klasa 0 – brak zastosowania;
• klasa A – zamek z wkładką bębenkową,     ryglowanie ręczne;
• klasa B – zamek z wkładką bębenkową,     ryglowanie automatyczne;
• klasa C - zamek z wkładką bębenkową,     ryglowanie ręczne z zamknięciem pośrednim;
• klasa D - zamek zastawkowy,            ryglowanie ręczne;
• klasa E - zamek zastawkowy,            ryglowanie automatyczne;
• klasa F - zamek zastawkowy,            ryglowanie ręczne z zamknięciem pośrednim;
• klasa G – zamek bez klucza,            ryglowanie ręczne;
• klasa H – zamek (zasuwkowy) bez klucza,    ryglowanie automatyczne.

Typ działania trzpienia obrotowego klamki lub gałki (dziesiąty znak)

    Niniejsza właściwość zamka została sklasyfikowana w następujących pięciu klasach:

• klasa 0     –     zamek bez orzecha;
• klasa 1     –     zamek przeznaczony do współpracy z gałką lub klamką ze sprężyną;
• klasa 2     –     zamek przeznaczony do współpracy z klamką bezsprężynową;
• klasa 3     –     zamek przeznaczony do współpracy z klamką bezsprężynową,             mocno obciążoną;
• klasa 4    –     zamek przeznaczony do współpracy z klamką bezsprężynową,            mocno obciążoną, określoną przez producenta.

Wymagania dotyczące identyfikacji klucza (jedenasty znak)

Ostatnie wymaganie klasyfikacyjne zamka określone zostało w dziewięciu klasach poniżej wymienionych:

• klasa 0    –    brak wymagań;
• klasa A    –    minimum trzy elementy zastawkowe;
• klasa B    –    minimum pięć elementów zastawkowych;
• klasa C    –    minimum pięć elementów zastawkowych, rozszerzona liczba  rzeczywistych kombinacji;
• klasa D    –    minimum sześć elementów zastawkowych;
• klasa E    –    minimum sześć elementów zastawkowych, rozszerzona liczba rzeczywistych kombinacji;
• klasa F    –    minimum siedem elementów zastawkowych;
• klasa G    –    minimum siedem elementów zastawkowych, rozszerzona liczba rzeczywistych kombinacji;
• klasa H    –    minimum osiem elementów zastawkowych, rozszerzona liczba rzeczywistych  kombinacji.

Klasyfikacja wkładek bębenkowych

Klasyfikacja wkładek bębenkowych, według normy PN-EN 1303:2007, powinna być zgodna z ośmiopozycyjnym systemem kodowym. System klasyfikacyjny przedstawiono w poniższej tablicy.

Kategoria użytkowania (1)

Występuje tylko kategoria 1 – do użytkowania przez osoby z wysoką motywacją do uważnego posługiwania się wkładkami bębenkowymi, przy małym prawdopodobieństwie występowania niewłaściwego użytkowania.

Trwałość (2)

Określa się trzy klasy trwałości:

• klasa 4 – 25 000 cykli próbnych,
• klasa 5 – 50 000 cykli próbnych,
• klasa 6 – 100 000 cykli próbnych.

Masa drzwi (3)

Występuje tylko jedna klasa 0 – brak wymagań dotyczących masy drzwi.

Odporność ogniowa (4)

Określa się dwie klasy dotyczące przydatności do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych / dymoszczelnych:

• klasa 0 – nie dopuszczone do zastosowania w tego rodzaju drzwiach,
• klasa 1 – odpowiednie do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych / dymoszczelnych pod warunkiem pozytywnej oceny udziału wkładki bębenkowej w odporności ogniowej drzwi.

Bezpieczeństwo (5)

Występuje tylko jedna klasa 0 – brak wymagań dotyczących bezpieczeństwa.

Odporność na korozję i temperatura (6)

Określa się cztery klasy wymagań dotyczących odporności na korozję 
i temperatury, szczegółowo przedstawione w niniejszej tablicy.

*  klasa 3 wg normy PN-EN 1670:2008 tzn. odporne na działanie obojętnej mgły solnej w próbie 96 h

Po badaniu korozyjnym, wkładka powinna działać po przyłożeniu do klucza maksymalnego momentu obrotowego o wartości 1,5 Nm.

W przypadku wymagań dotyczących temperatury, powinno być możliwe uruchomienie wkładki prawidłowym kluczem zarówno w temperaturze -20 ?C, jak i +80 ?C, z użyciem maksymalnego momentu obrotowego o wartości 1,5 Nm.

Zabezpieczenie związane z kluczem (7)

Występuje sześć klas zabezpieczenia związanego z kluczem, przedstawionych w normie PN-EN 1303:2007 w kilku tablicach. Na ich podstawie, autor publikacji opracował tablicę zbiorczą, zaprezentowaną poniżej.

Odporność na atak (8)

W tej pozycji klasyfikacji określa się trzy klasy odporności na atak mechaniczny i atak z zastosowaniem wiercenia tj klasy 0, 1 i 2, co przedstawia poniższa tablica. Dodać należy, że klasa 0 oznacza brak odporności wkładki na wiercenie i atak mechaniczny.

PRZYKŁADY KLASYFIKACYJNE

W treści normy PN-EN 12209:2005/AC:2006 przedstawiono następujący przykład klasyfikacji objętych tą normą zamków:

    Powyższy układ kodowy oznacza zamek mechaniczny wraz z zaczepem przeznaczony do użytkowania przez ludzi mających wysoką motywację do uważnego posługiwania się zamkiem (klasa 2), będący w stanie wytrzymać 200 000 cykli próbnych w badaniach trwałości – przy obciążeniu zapadki siłą 10 N (klasa H), przeznaczony do drzwi o masie do 200 kg przy maksymalnej sile zamykającej 25 N (klasa 5), odpowiedni do zastosowania w zestawach drzwiowych przeciwpożarowych/dymoszczelnych (klasa 1), nie podlegających wymaganiom dotyczącym bezpieczeństwa (klasa 0), o średniej odporności na korozję w zakresie temperatur od – 20 °C do + 80 °C (klasa E), o wysokim zabezpieczeniu i odporności na wiercenie (klasa 5), przeznaczonych do wszelkich zastosowań jako zamek wpuszczany (klasa A), będący zamkiem zastawkowym ryglowanym ręcznie (klasa F), przeznaczonym do współpracy z klamką bezsprężynową (klasa 2), mający minimum pięć elementów zastawkowych z rozszerzoną liczbą rzeczywistych kombinacji (klasa C).

Przykładowy kod wkładki bębenkowej, według normy PN-EN 1303:2007, może być następujący:

Powyższy układ kodowy oznacza wkładkę bębenkową przeznaczoną do użytkowania przez osoby z wysoką motywacją do uważnego posługiwania się wkładką (kategoria 1), będącą w stanie wytrzymać 50 cykli próbnych (klasa 5), przeznaczoną do drzwi o nieokreślonej masie (klasa 0), odpowiednią do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych / dymoszczelnych (klasa 1), nie podlegającą wymaganiom dotyczącym bezpieczeństwa (klasa 0), dla której nie określa się wymagań odporności na korozję, a wkładkę można uruchomić zarówno w temperaturze -20 ?C jak i +80 ?C (klasa B), posiadającą średnią klasę zabezpieczenia związanego z kluczem (klasa 4), charakteryzującą się najwyższą klasą odporności na ataki mechaniczny i z zastosowaniem wiercenia (klasa 2).

OZNAKOWANIE ZAMKA LUB WKŁADKI BĘBENKOWEJ

Norma PN-EN 12209:2005/AC:2006 zawiera rozdział 7 dotyczący znakowania. Przedstawiono w nim, że na etykiecie, opakowaniu lub piśmiennictwie powinny być podane następujące informacje:
a) nazwa lub znak fabryczny producenta, albo inne środki jednoznacznej identyfikacji;
b) wyraźna identyfikacja wyrobu;
c) klasyfikacja według rozdziału 4 niniejszej normy europejskiej (co przedstawiono w publikacji);
d) numer i rok wydania niniejszej normy europejskiej.

Z kolei w załączniku ZA normy, dotyczącym postanowień wynikających z dyrektywy 89/106/EWG na wyroby budowlane, podano zasady oznaczenia zamka oznakowaniem CE.

Podkreślić należy, że na podstawie omawianej normy oznakować CE można tylko zamki przeznaczone do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych, gdyż jedynie dla takich wyrobów podano system poświadczania zgodności i jest to system 1. 

Według tego systemu, producent może wystawić deklarację zgodności EC (europejską) z zharmonizowaną normą EN 12209:2003, jeżeli notyfikowana jednostka certyfikujące wydała certyfikat zgodności EC wyrobu na podstawie:
zadania producenta:

• zakładowej kontroli produkcji,
• dodatkowych badań gotowych wyrobów (próbek) pobranych w zakładzie produkcyjnym, prowadzonych przez producenta zgodnie z ustalonym planem badania,
• zadania jednostki certyfikującej:
• wstępnego badania typu,
• wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji,
• ciągłego nadzoru, oceny i akceptacji zakładowej kontroli produkcji.

Certyfikat zgodności i deklaracja zgodności powinny być wystawiane w języku państwa, w którym wyrób ma być wprowadzany do obrotu.

Po dokonaniu wszystkich wymaganych procedur związanych z oceną zgodności i wydaniu europejskiej deklaracji zgodności, producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien umieścić oznakowanie CE na zamku i jego opakowaniu oraz w instrukcji instalowania zamka. Oznakowaniu CE powinny towarzyszyć informacje określone w normie wyrobu.
W odniesieniu do wkładek bębenkowych, norma obejmująca te wyroby, tj. PN-EN 1303:2007, zawiera rozdział 7 dotyczący oznakowania. Zawarto w nim tylko dwa postanowienia:

• klasyfikacja przedstawiona w normie powinna być podana w towarzyszących dokumentach właściwych dla wkładek bębenkowych, na etykietach lub opakowaniach i/lub przez oznakowanie samych wyrobów, albo też – przez zastosowanie więcej niż jednej z tych metod;
• jeśli, w celu spełnienia wymagań odpowiadających klasie deklarowanej przez producenta, wymagane jest zastosowanie tarczki otworu pod klucz lub okucia zabezpieczającego, zaleca się, aby było to stwierdzone w instrukcji mocowania lub w innej literaturze, której dostarczanie przez producenta jest zalecane.

Norma PN-EN 1303:2007 nie jest normą zharmonizowaną, nie posiada więc załącznika ZA (jak norma PN-EN 12209:2005 na zamki) podającego zasady oznakowania CE oraz system oceny zgodności.

inż. Zbigniew Czajka
Okno 4/2011

Literatura:
Normy: PN-EN 12209:2005/AC:2006, PN-EN 1303:2007
PN-B-94399:1988, PN-B-94400:1991,
PN-B-94450-01 i 02:1974, PN-B-94408:1979,
PN-B-94461-4:1984, PN-B-94461-01:1974,
Leksykon architektoniczno-budowlany
Decyzja Komisji 1999/93/WE

Rys. 1. Przykładowy zamek wpuszczany, zapadkowo-zasuwkowy z kluczem

Rys. 2. Przykładowy zamek wierzchni bębenkowy, zapadkowo-zasuwkowy
z kluczem i gałką

Rys. 3. Przykładowa wkładka bębenkowa dwustronna symetryczna 
z kluczem i wkrętem