Mechaniczne wkładki bębenkowe do zamków wpuszczanych

Dodano: 5 maj 2022

Wkładką bębenkową określa się okucie współpracujące z zamkiem wpuszczanym, uruchamiane kluczem, którego podstawowym zadaniem jest zwiększenie stopnia zabezpieczenia drzwi przed włamaniem. Stanowi urządzenie odrębne w stosunku do zamka, co umożliwia bezproblemową jego wymianę. Wkładki bębenkowe są jednym z najbardziej narażonych na atak włamywacza elementów drzwi, w związku z czym powinny charakteryzować się odpowiednią wytrzymałością, w tym także klucza oraz trwałością.

RODZAJE , BUDOWA I UŻYTKOWANIE WKŁADKI BĘBENKOWEJ

Zamek jest mechanizmem ryglującym, którym zamyka się drzwi i utrzymuje je w tym położeniu, natomiast wkładka bębenkowa stanowi współpracujące okucie, do którego wkłada się klucz. Po włożeniu odpowiedniego klucza zastawki ustawiają się w położeniu umożliwiającym obrót bębenka wkładki, który poprzez zabierak porusza mechanizm zamka zaryglowujący lub odryglowujący drzwi.

Typowa wkładka bębenkowa składa się z następujących podstawowych części: korpusu, bębenka, zastawek, zaślepek, zabieraka i sprężyn. Odrębnymi elementami, lecz niezbędnymi do prawidłowego działania wkładki są: klucz służący do mechanicznego uruchomienia wkładki oraz wkręt mocujący wkładkę w zamku. Przekrój przykładowej wkładki bębenkowej jednostronnej o typowej konstrukcji wraz z kluczem i wkrętem mocującym zaprezentowano na rys. 1. Z kolei na rys. 2 pokazano widok najczęściej stosowanej wkładki bębenkowej dwustronnie symetrycznej, wraz z podstawowymi wymiarami. Dodać należy, iż wkładki jednostronne umożliwiają otwarcie drzwi tylko z jednej strony, co jest pewnym utrudnieniem w przypadku konieczności otwarcia w trybie awaryjnym. Wkładki dwustronne mają otwory na klucz znajdujące się po ich obu stronach, co pozwala na otwieranie drzwi zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz pomieszczenia.

Występuje szereg rodzajów wkładek bębenkowych, z pośród których głównie wyróżnia się:

wkładki jednostronne, typowe rozwiązanie pokazano na rys. 1,

wkładki dwustronne symetryczne, widok przykładowej obrazuje rys. 2,

wkładki dwustronne asymetryczne, przykładowy wyrób na fot. 2,

wkładki dwustronne z gałką, której przykładowe wykonanie przedstawiono na fot. 3.

Wkładki bębenkowe można także podzielić na okucia o standardowej odporności na włamanie oraz o zwiększonej odporności, co zastosowano w dalszej części publikacji.

Jak już powyżej stwierdzono, odrębnym elementem, lecz niezbędnym do działania wkładki bębenkowej jest klucz. Do tego rodzaju okucia przeznaczone są klucze płaskie, wprowadzane pionowo albo poziomo, które mogą być:

· nacinane, przy czym im więcej nacięć, tym wkładka jest trudniejsza do nieuprawnionego otwarcia,

· nawiercane, będące bardziej skomplikowanymi niż nacinane, gdyż wzdłuż klucza znajduje się od kilku do ponad dwudziestu otworów, co zapewnia większe bezpieczeństwo przed włamaniem.

Odpowiednie użytkowanie i konserwacja wkładki bębenkowej gwarantuje jej długie, bezawaryjne działanie. W literaturze fachowej spotkać można poniżej przedstawione podstawowe zasady użytkowania tych okuć:

- podczas otwierania i zamykania drzwi nie należy pociągać za klucz usytuowany we wkładce (drzwi

otwieramy za pomocą klamki),

- klucz należy wkładać do wkładki zawsze do końca, aż poczuje się opór,

- nie można przekręcać klucza siłą,

- klucz powinno się wkładać i wyjmować z wkładki prostoliniowo,

- nie należy używać uszkodzonych lub skrzywionych kluczy,

- do kanału bębenka wkładki nie wolno wkładać żadnych innych przedmiotów poza kluczem,

- dwa razy do roku należy wkładkę smarować specjalnym środkiem do pielęgnacji (zabronione jest

używanie w tym celu olejów, smaru grafitowego itp.).

NORMY ZWIĄZANE

Wkładki bębenkowe obejmuje norma PN-EN 1303:2015 Okucia budowlane – Wkładki bębenkowe do zamków – Wymagania i metody badań (wersja angielska). Ma ona zastosowanie do wkładek oraz ich kluczy, przeznaczonych do zamków powszechnie używanych w budynkach i przewidzianych do stosowania wraz z wkładkami bębenkowymi, mających operacyjny moment obrotowy maksimum 1,2 Nm. W normie określono wymagania eksploatacyjne oraz dotyczące wytrzymałości, zabezpieczenia, trwałości, działania i odporności na korozję wkładek bębenkowych, a także ich oryginalnych kluczy. Wymieniony dokument normalizacyjny przedstawia:

jedną kategorię użytkowania,
trzy klasy trwałości,
trzy klasy odporności ogniowej (oparte na badaniach eksploatacyjnych),
cztery klasy odporności na korozję (oparte na badaniach eksploatacyjnych),
sześć klas zabezpieczenia związanego z kluczem, opartych na wymaganiach konstrukcyjnych oraz pięć klas opartych na badaniach eksploatacyjnych symulujących atak (siłowy).

Ponadto norma PN-EN 1303:2015 zawiera badania dotyczące właściwego działania w określonym zakresie temperatur, oraz określa metody badań, które należy stosować do wkładek bębenkowych i dołączonych do nich elementów ochronnych, zalecanych przez producenta.

W zakresie odporności na korozję, norma powołuje się na wymagania wynikające z postanowień normy europejskiej EN 1670, dotyczącej ochrony zamków i okuć budowlanych przed korozją. Z kolei w odniesieniu do przydatności wkładek bębenkowych do zastosowania w zestawach drzwiowych przeciwpożarowych/dymoszczelnych norma postanawia, iż należy ją określić w oparciu o badania ogniowe prowadzone dodatkowo oprócz wymaganych badań eksploatacyjnych. Jednocześnie w normie zawarto stwierdzenie, że ponieważ przydatność do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych nie jest niezbędna w każdej sytuacji, producent ma możliwość zadeklarowania, czy wkładka bębenkowa spełnia te dodatkowe wymagania, czy też nie. Jeśli zadeklarowano „tak”, to wkładki bębenkowe powinny spełniać wymagania podane w załączniku A. Z treści normy wynika także, iż czasami mogą być potrzebne dodatkowe funkcje związane z konstrukcją wkładki. W związku z tym zaleca, aby nabywca przekonał się, czy oferowane wyroby są odpowiednie do zamierzonego zastosowania.

Ponieważ wkładki bębenkowe charakteryzują się określoną odpornością na włamanie, powinny spełniać również związane z tym wymagania. Zagadnienia dotyczące odporności na włamanie wyrobów otworowych są regulowane postanowieniami zawartymi w grupie norm europejskich od EN 1627 do EN 1630. Najistotniejszą z nich stanowi norma PN-EN 1627:2012 Okna, drzwi, ściany osłonowe, kraty i żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacje, w której określono wymagania i klasyfikacje właściwości dotyczących odporności na włamanie wyrobów wymienionych w jej tytule oraz zdefiniowano pojęcie klasy odporności. Wymieniony dokument normalizacyjny odnosi się także bezpośrednio do okuć, precyzując m.in. wymagania dotyczące wkładek bębenkowych.

STANDARDOWE WKŁADKI BĘBENKOWE

W drzwiach wejściowych do budynków mieszkalnych wielorodzinnych, w drzwiach do mieszkań o nieokreślonej odporności na włamanie itp. są zazwyczaj stosowane zamki z wkładkami bębenkowymi dwustronnymi symetrycznymi o standardowej odporności. Stanowią je głównie wkładki o konstrukcji jednorzędowej pięciozastawkowej, z zastosowaniem sprężyn oraz zabieraka o typowym kształcie i trwałości 50 000 cykli zamknięć pojedynczych. Okucie jest wyposażone w klucz płaski o paracentrycznym profilu kanału, nacinany i wprowadzany pionowo. Dorabianie kluczy jest możliwe w serwisach kluczowych na podstawie numeru wybitego na kluczu lub jako jego kopia. Wkładki bębenkowe o przedstawionym rozwiązaniu oferuje m.in. firma Winkhaus, a przykładowy wyrób ilustruje fot. 1. Okucie charakteryzuje się standardową ochroną przed rozwierceniem, zastawkami wykonanymi z odpornego brązu twardego oraz zabierakiem ze stali spiekanej.

Oprócz zaprezentowanych powyżej wyrobów dostępne są jeszcze wkładki bębenkowe dwustronne asymetryczne, jednostronne (jak na rys. 1) oraz dwustronne z gałką. Wkładki dwustronne asymetryczne mają budowę identyczną jak symetryczne, a różnią się jedynie inną odległością pomiędzy lewą i prawą stroną a zabierakiem. Przykładową wkładkę asymetryczną pokazano na fot. 2. Kolejny rodzaj wkładek dwustronnych jest często instalowany w zamkach zamontowanych w standardowych drzwiach wejściowych do mieszkań. Są to okucia wyposażone w gałkę, zwaną także pokrętłem, usytuowaną po wewnętrznej stronie drzwi, co pozwala na ich szybkie i sprawne zamykanie. Dodatkową zaletę stanowi możliwość skorzystania z zamka z tego rodzaju wkładką bębenkową nawet w przypadku zagubienia klucza. Wkładki z gałką w standardowym wykonaniu ma w swoim asortymencie produkcji szereg producentów okuć, w tym firma Medos, którego przykładowy wyrób zaprezentowano na fot. 3.

WKŁADKI BĘBENKOWE O PODWYŻSZONEJ ODPORNOŚCI NA WŁAMANIE

Zwiększenie stopnia zabezpieczenia drzwi przed włamaniem można uzyskać także poprzez zainstalowanie w zamku wpuszczanym stosownej wkładki bębenkowej. Współpracujące z zamkiem okucie powinno charakteryzować się również odpowiednią wytrzymałością klucza oraz trwałością nie mniejszą niż 100 000 cykli. Najważniejsze jednak cechy stanowią: wysoka odporność na ataki z zastosowaniem wiercenia lub użycia przecinaka, poprzez ukręcenie albo wyrwanie, oraz wytrzymałość na działanie momentu obrotowego. W związku z tym do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie zalecane są wkładki bębenkowe z zabierakiem w formie zębatki oraz wyposażonych w więcej niż jeden rząd zastawek.

Zastosowanie wkładek bębenkowych z zabierakiem zębatkowym powoduje ,iż ruch rygla głównego i blokujących rygli dodatkowych zamków odbywa się w bardzo płynny sposób, przy czym po przekręcenie klucza od razu następuje stopniowe wysuwanie się mechanizmów ryglujących. Wyjaśnić należy, że w przypadku zamka wyposażonego we wkładkę ze standardowym zabierakiem, początkowy ruch klucza po jego przekręceniu jest jałowy, i dopiero później następuje szybkie wysunięcie rygla. Wkładka bębenkowa tego rodzaju, przykładowo przedstawiona na fot. 4, znajduje się m.in. w ofercie firmy Gerda. Cechuje się modułową budową (w tym długość od 60 mm do 91 mm), co pozwala w bardzo intuicyjny i łatwy sposób dopasować do każdego rozmiaru drzwi. Przyjęte rozwiązanie konstrukcyjne zapewnia skuteczną ochronę przed rozwierceniem. Dorobienie kluczy umożliwia załączana karta kodowa.

Jak powyżej w publikacji zasygnalizowano, zwiększoną odporność na włamanie drzwi można także uzyskać poprzez zastosowanie w zamku wpuszczonym wkładki bębenkowej wyposażonej w więcej niż jeden rząd zastawek. Znane są rozwiązania z dwudziestoma zastawkami ułożonymi promieniście w czterech rzędach po obu stronach wkładki. Okucia tego rodzaju mają z zasady budowę modułową, co pozwala na zmianę ich długości. Ponadto cechują się skuteczną ochroną przed rozwiercaniem i wyciągnięciem. Wkładka jest wyposażona w nawiercany klucz symetryczny, wykonany z materiału odpornego na ścieranie. Wyroby o zaprezentowanej charakterystyce oferuje m.in. firma Winkhaus, a przykładowy model pokazano na fot. 5.

Bardzo wysoki stopień zabezpieczenia gwarantują wkładki bębenkowe bezsprężynowe. Jest to rozwiązanie konstrukcyjne, w którym elementy blokujące są poruszane przez wyfrezowane krzywe na kluczu, a nie dociskane z pokonaniem oporu sprężyny, jak w klasycznych rozwiązaniach. Kilkanaście niesprężynujących, masywnych elementów blokujących jest ustawiane w określonych pozycjach poprzez wymuszone sterowanie kilkoma krzywymi klucza i identyfikowane przy użyciu listew kontrolnych. Przykład takiego wyrobu stanowi opatentowana bezsprężynowa wkładka bębenkowa

typu 3 KS plus firmy EVVA. Jak już powyżej opisano, elementy blokujące są poruszane przez znajdujący się na kluczu układ nacięć w formie przecinających się krzywych, co zobrazowano na fot. 6. Klucz jest wykonany z z wysokiej jakości stopu, a jego rozwiązanie konstrukcyjne praktycznie wyklucza możliwość manipulacji w obrębie systemu zamykania. Łącznie dwanaście niesprężynujących masywnych elementów blokujących jest ustawianych w określonych pozycjach przez wymuszone sterowanie sześcioma krzywymi klucza i identyfikowane dwoma listwami kontrolnymi. Listwa blokująca w rdzeniu sprawdza dodatkowe kodowanie klucza, który podczas otwierania jest sprawdzany w sumie czterokrotnie. Dzięki modułowej konstrukcji prezentowane wkładki bębenkowe można dopasować na miejscu do konkretnych drzwi i do określonego zastosowania (np. obustronne zamykanie). Model scharakteryzowanej wkładki bębenkowej przedstawiono na fot. 7.