DRZWI DLA DOMÓW I MIESZKAŃ BEZ BARIER

Idea – domy i mieszkania bez barier architektonicznych przestaje już być tylko hasłem i w coraz większym zakresie jest wdrażana do praktyki. Dotyczy to również Polski, w której idea ta znalazła odzwierciedlenie w uchwale sejmowej z dnia 1 sierpnia 1997 roku, ustanawiającej Kartę Osób Niepełnosprawnych (M.P. Nr 50, poz. 475). W dokumencie tym potwierdzono prawo osób niepełnosprawnych do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych , w tym do swobodnego przemieszczania. Co prawda jest to przepis o charakterze deklaratywnym (nie nakłada obowiązków i nie przewiduje sankcji za nieprzestrzeganie ich zapisów), to zarówno architekci jak i realizatorzy procesów inwestycyjnych wdrażają podstawowe zasady domów i mieszkań bez barier.

PODSTAWOWE REGULACJE TECHNICZNO-PRAWNE

Przystosowanie mieszkania, budynku i otoczenia w celu umożliwienia osobie niepełnosprawnej prowadzenia niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia prywatnego, zawodowego i społecznego jest wyrazem realizacji idei –„ domy bez barier”. Jednym z ważnych elementów w tym zakresie są drzwi, szczególnie wejściowe do budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. Ich położenie i wymiary powinny stwarzać dogodne warunki ruchu osobom niepełnosprawnym, w tym poruszającym się na wózkach inwalidzkich.

W Polsce nie ustanowiono dotychczas żadnych norm lub innych przepisów techniczno-budowlanych odnoszących się bezpośrednio do mieszkań i domów bez barier albo określających wymagania dotyczące osób niepełnosprawnych. Także nie istnieją obecnie normy lub inne uregulowania europejskie dotyczące tych zagadnień.

Niektóre jednak państwa europejskie, jak np. Niemcy, mają normy krajowe i inne przepisy bezpośrednio regulujące zagadnienia domów i mieszkań bez barier oraz funkcjonowania w nich osób niepełnosprawnych. W wspomnianych już Niemczech ustanowiono normy dotyczące mieszkań bez barier (DIN 18025), dróg ulic i placów oraz budynków publicznych bez barier (DIN 18024), czy wyposażenia budynków bez barier (DIN 18040). Określono w nich wymagania, jakie powinny spełniać mieszkania przeznaczone dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, jakie ułatwienia należy stosować w celu umożliwienia swobodnego przemieszczania się osobom niepełnosprawnym itp. zagadnienia. Innym dokumentem obowiązującym w tym kraju jest nieobligatoryjna norma DIN SPEC 1104, odnosząca się do okuć drzwiowych, użytkowanych przez dzieci, osoby starsze i niepełnosprawne w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej. Podaje się w niej szczegółowe wymagania dotyczące okuć w tym m.in. konieczność zmniejszenia oporu przy ręcznym otwieraniu drzwi o około 40 %, przy uchyleniu skrzydła od 2° do 60°.

Wymagania odnoszące się do osób niepełnosprawnych są w Polsce częściowo regulowane w różnych dokumentach prawnych, a najważniejsze z nich to:

• Ustawa Prawo Budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (jednolity tekst Ustawy – Dz. U. Nr 156, poz. 1118 z póżniejszymi zmianami),

• Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z póżniejszymi zmianami).

W prawie budowlanym sformułowano ogólny zapis o obowiązku projektowania, budowania i utrzymywania obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego w sposób zapewniający niezbędne warunki do korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich.

W rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki zawarto bardziej szczegółowe wymagania i poniżej przedstawiono te, które odnoszą się bezpośrednio do wejść oraz drzwi lub furtek.

• § 16.1. Do wejść do budynku mieszkalnego wielorodzinnego, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojść i pojazdów, o których mowa w § 14 ust. 1 i 3 (dojścia i dojazdy do działek budowlanych i budynków), utwardzone dojścia o szerokości minimalnej 1,5 m, przy czym co najmniej jedno dojście powinno zapewniać osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te mogą korzystać.

• § 61.1. Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu, w tym również osobom niepełnosprawnym.

• § 62.2. W wejściach do budynku ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych mogą być zastosowane drzwi obrotowe lub wahadłowe, pod warunkiem usytuowania przy nich drzwi rozwieranych lub rozsuwanych, przystosowanych do ruchu osób niepełnosprawnych, oraz spełniających § 240 (otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości blokowania oraz samoczynne rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w wyniku zasygnalizowania pożaru i awarii drzwi).

• § 85.2. W ustępach ogólnodostępnych należy stosować:

• 3) drzwi (…..) do kabin ustępowych otwierane na zewnątrz, o szerokości co najmniej 0,8 m, a do kabin przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych, co najmniej 0,9 m.

• § 86.1. W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno- sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez:

                 · zapewnienie przestrzeni manewrowej co najmniej 1,5 x 1,5 m,

                 - stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów.

• § 42.1. Bramy i furtki w ogrodzeniu nie mogą otwierać się na zewnątrz działki.

                · 2. Furtki w ogrodzeniu przy budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i budynkach użyteczności publicznej nie                             mogą utrudniać dostępu do nich osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich.

Dodać jeszcze można, że obecnie są przygotowywane zmiany do wyżej przedstawionych warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i na stronach internetowych ukazała się  „propozycja treści technicznej przepisów techniczno-budowlanych do budynków”. Nowością w tych przepisach jest wprowadzenie działu „wymagania użytkowe dla budynków z uwzględnieniem potrzeb niepełnosprawnych”, w którym zgrupowano te wymagania, dotychczas rozproszone w różnych działach warunków technicznych.

Fot. Drzwi rozwierane z napędem mechanicznym

DRZWI Z NAPĘDEM

Szczególnym problemem w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i użyteczności publicznej są bariery architektoniczne, uniemożliwiające swobodne wejście osobom starszym i niepełnosprawnym a zwłaszcza poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Drzwi wejściowe do tych budynków, ich położenie i wymiary powinny stwarzać dogodne warunki komunikacji wyżej wymienionym osobom. Zapewnić to można używając praktycznych rozwiązań budowlanych, poczynając już od etapu projektowania.

Zdaniem fachowców zajmujących się problematyką domów bez barier, najwłaściwszym rozwiązaniem, choć wymagającym dużych nakładów finansowych, jest zastosowanie drzwi z napędem mechanicznym. Takie przykładowe drzwi rozwierane z automatycznym napędem mechanicznym, przez które przechodzi osoba niepełnosprawna, przedstawiono na fot. 1.

Zagadnienia bezpieczeństwa użytkowania drzwi z napędem mechanicznym są objęte ustanowioną pod koniec 2012 roku normą europejską EN 16005 „Drzwi z napędem. Bezpieczeństwo użytkowania drzwi z napędem. Wymagania i metody badań”. W zakresie normy podano, iż dotyczy ona wszystkich znaczących zagrożeń, sytuacji zagrożenia i zdarzeń zagrażających, więc przyjąć należy, że uwzględnia również potrzeby osób niepełnosprawnych, jako grupy szczególnie zagrożonych użytkowników drzwi. Norma przewiduje np. stosowanie oznakowania piktogramem przedstawionym na rys. 1, co oznacza możliwość ręcznego pobudzenia (uruchomienia) drzwi z napędem przeznaczonych do użytku publicznego przez osoby niepełnosprawne.

Bardzo ważnym zagadnieniem jest zapewnienie bezpieczeństwa przed możliwością zgniecenia i uderzenia podczas cyklu otwierania drzwi, zwłaszcza gdy użytkownikami są osoby starsze, niedołężne i niepełnosprawne. Jakakolwiek styczność drzwi z przemieszczającą się nimi osobą jest nie do przyjęcia, a wyeliminować to można poprzez spełnienie określonych w normie EN 16005 wymagań, odnoszących się do poszczególnych typów drzwi.

Rys.1 Znak dla osób niepełnosprawnych wg EN 16005

DRZWI PRZESUWNE

W drzwiach tego typu bezpieczne przejście jest zapewnione po spełnieniu następujących wymagań:

• między pomocniczą krawędzią zamykającą a sąsiadującymi elementami otoczenia jest odległość wynosząca co najmniej 200 mm, oraz gdy odległość między licową powierzchnią skrzydła a stałą osłoną boczną nie jest mniejsza niż 100 mm,

• odległość między licową powierzchnią skrzydła a stałą osłoną boczną jest większa niż 100 mm 

           i mniejsza lub równa 150 mm,

• między pomocniczą krawędzią zamykającą a sąsiadującymi elementami otoczenia są zapewnione urządzenia ochronne,

• rejon pomocniczej krawędzi zamykającej jest zakryty osłonami, umieszczonymi przed skrzydłem w odległości mniejszej lub równej 8 mm albo większej lub równej 25 mm,

• rejon pomocniczej krawędzi zamykającej jest chroniony barierami umieszczonymi przed ruchomą częścią drzwi w odległości mniejszej lub równej 8 mm albo większej lub równej 25 mm.

DRZWI ROZWIERANE

Przy drzwiach rozwieranych, bezpieczeństwo podczas cyklu otwierania lub zamykania należy zapewnić, poprzez odpowiednie wyregulowanie drzwi oraz stosowanie właściwych odległości pomiędzy skrzydłem a sąsiadującymi elementami, co przedstawiono na rys. 2a. Należy także wyeliminować punkty niebezpieczne przy pomocniczych krawędziach zamykających, między skrzydłem a ościeżnicą, stwarzających zagrożenie zakleszczenia palców. Uniknąć tych sytuacji można stosując odpowiednie osłony lub zabezpieczenia ochronne, których przykłady przedstawiono na rys. 2b.

DRZWI OBROTOWE

Drzwi obrotowe mają w stosunku do innych rodzajów drzwi dość ograniczone zastosowanie. Norma EN 16005 zawiera postanowienie, że na drogach ewakuacyjnych i w wyjściach awaryjnych dopuszczalne jest stosowanie drzwi obrotowych z funkcją „break-out” (wyłamywania), która powinna być dostępna w każdym położeniu drzwi. Obligatoryjny polski przepis, jakim są warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie zabrania stosowania dla celów ewakuacji drzwi obrotowych (§ 240.3). Jednak w wejściach do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych mogą być zastosowane drzwi obrotowe, jeżeli są przy nich zastosowane drzwi rozwierane lub przesuwne, przystosowane dla ruchu osób niepełnosprawnych (§ 62.2).

DRZWI O MAŁEJ ENERGII

Specyficznym rodzajem drzwi z napędem, szczególnie przydatnym w korzystaniu z nich przez osoby starsze i niepełnosprawne, są „drzwi z napędem o małej energii” (Low Energy). Jest to rozwiązanie zgodne z wymaganiami normy EN 16005, polegające na ograniczeniu energii kinetycznej napędu oraz ustaleniu odpowiedniej prędkości ruchu skrzydła, przez co drzwi nie wymagają dodatkowych urządzeń zabezpieczających. Jednak wspomniana norma zaleca, aby takie drzwi stosować tylko w sytuacji, gdy w ocenie ryzyka wzięto pod uwagę użytkowników starszych, słabych i niepełnosprawnych, a wynik tego działania wskazał, że ryzyko dla nich jest niskie.

Rys.2 Odległości i osłony lub zabezpieczenia drzwi rozwieranych

Drzwi o małej energii, stosowane w wejściach z których mogą korzystać m.in. osoby niepełnosprawne, powinny spełniać następujące wymagania:

• siła potrzebna do powstrzymania dalszego otwierania lub zamykania zatrzymanych drzwi – mierzona przy głównej krawędzi zamykającej, w kierunku ruchu, nie powinna być większa niż 67 N, w jakimkolwiek punkcie otwierania lub zamykania,

• energia kinetyczna poruszających się drzwi nie powinna przekraczać 1,69 J,

• w przypadku przerwania głównego zasilania lub awarii napędu, powinno być możliwe otwarcie drzwi przy użyciu siły nie przekraczającej : 67 N – dla zwolnienia zatrzasku i 90 N –dla otwarcia drzwi, gdy siła jest przyłożona do głównej krawędzi zamykającej, w kierunku ruchu,

Statyczna siła zamykająca do 150 N jest dozwolona:

• w przypadku drzwi rozwieranych – gdy szczelina między główną krawędzią zamykającą a przeciwległą krawędzią zamykającą nie jest większa niż 8 mm,

• w przypadku drzwi przesuwnych – podczas ostatnich 50 mm drogi skrzydła.

Dla drzwi rozwieranych z napędem o małej energii występują jeszcze wymagania związane z czasem:

• otwierania – drzwi powinny się otwierać od położenia zamkniętego do ogranicznika tylnego lub do kąta 80°, które z tych położeń występuje najpierw, w czasie 3 s lub dłuższym, a ogranicznik tylny nie powinien występować przed otwarciem o kąt 60°,

• zamykania – powinno być możliwe takie wyregulowanie drzwi na miejscu zabudowy, aby czas zamykania od kąta 90° do kąta 10° był nie mniejszy niż 3 s, a od kąta 10° do pełnego zamknięcia był nie mniejszy niż 1,5 s.

Dodać jeszcze można, że istnieją rozwiązania napędów drzwi rozwieranych, w których zakres funkcjonalności napędu może być rozszerzony przez zastosowanie funkcji „upgrade cards”, czyli możliwość przełączenia napędu z rodzaju Low Energy na Full Energy (bez ograniczenia energii). Napęd jest dostarczany jako Low Energy, w którym występują wymienione powyżej ograniczenia, a w razie koniczności może nastąpić przeprogramowanie polegające na zwiększeniu energii kinetycznej z jednoczesnym uruchomieniem dodatkowych urządzeń bezpieczeństwa, zapobiegających kontaktowi z ruchomymi skrzydłami.

SPECJALNE OKUCIA DRZWIOWE

KLAMKI

Fot.3 Klamka typu PREMIUM z nadrukiem

Drzwi rozwierane bez napędu mechanicznego są otwierane zazwyczaj przy pomocy klamki. Specjalne rozwiązania konstrukcyjne takich okuć ułatwiają czynności związane z otwieraniem drzwi, jak również z komunikacją osób niepełnosprawnych.

Przykładem ułatwiającym otwieranie drzwi przez niepełnosprawnych są klamki o długości większej niż standardowe, które ułatwiają dostęp do nich osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich oraz zmniejszają wymagany nacisk, niezbędny do otwarcia lub zamknięcia drzwi. Nowe rozwiązania takich klamek, sterujących okuciami drzwi podnoszono-przesuwnych i podnoszono-przesuwno-uchylnych proponuje firma G-U. Klamki z serii DIRGENT i RONDO, przedstawione na fot. 2, wykonane są z aluminium, mosiądzu lub stali nierdzewnej, opcjonalnie zapewniają działanie z jednej albo dwóch stron, wewnątrz lub zewnątrz, jak też są dostępne w wersji wyjmowanej.

Fot. 2 Klamki w wersji specjalnej do drzwi przesuwnych

Do osób niepełnosprawnych zalicza się także niewidomych oraz niedowidzących i dla tej grupy użytkowników firma DORMA oferuje klamki typu PREMIUM, z nadrukowanymi po ich stronie wewnętrznej napisami w języku Braille´a. Są to instrukcje umożliwiające już przy samym wejściu do budynku wybór właściwej drogi i pozwalające na łatwiejsze poruszanie się po obiekcie. Przykładową klamkę typu PREMIUM przedstawiono na fot. 3.

SAMOZAMYKACZE

Samozamykacze są obiegową nazwą zamykaczy drzwiowych objętych normą PN-EN 1154 „Okucia budowlane. Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania. Wymagania i metody badań”. Są to mechanizmy, w których energia zamykania jest wytwarzana przez użytkownika w trakcie otwierania drzwi i które, gdy są zwolnione, powodują w sposób kontrolowany powrót skrzydła do położenia zamknięcia.

Fot. 4 Przykładowe drzwi rozwierane z samozamykaczem DORMA TS 93

Otwieranie drzwi wyposażonych w samozamykacz wymaga użycia dość dużej siły, wytwarzającej energię niezbędną do zamykania. Obowiązujące w Polsce (zresztą w całej Europie) przepisy wymagają, aby pewna grupa drzwi była obligatoryjnie wyposażona w samozamykacze o określonym momencie zamykającym (np. drzwi przeciwpożarowe), a więc ich otwieranie stanowi znaczną niedogodność osobom starszym, niedołężnym i niepełnosprawnym. Do wyeliminowania tej przeszkody opracowano konstrukcję samozamykaczy z funkcją wysprzęglania lub swobodnego ramienia ( Freeswing). Pogodzono tym samym wymogi profilaktycznej ochrony przeciwpożarowej, wymagającej samo zamykania drzwi w razie wybuchu pożaru, z potrzebami niepełnosprawnych itp. osób. Mechanizm działania tej funkcji polega na tym, że po jednorazowym otwarciu drzwi, najczęściej rano, zostaje zablokowana oś samozamykacza, a specjalna konstrukcja ramienia umożliwia swobodne poruszanie skrzydłem (bez konieczności wytwarzania energii do zamykania). W razie pożaru stosowna centralka instalacji przeciwpożarowej kasuje blokadę i ponownie włącza funkcję samo zamykania, co powoduje automatyczne zamknięcie drzwi.

Oferowane są także zamykacze wykonane w technologii Easy Open-Cam Action (łatwe otwieranie). Okucie charakteryzuje się konstrukcją, w której zastosowano specjalną krzywkę w kształcie serca, zapewniającą natychmiastowe zmniejszenie oporu przy otwieraniu drzwi, wręcz wspomagające ich otwieranie. Samozamykacze o takim rozwiązaniu produkuje m.in. firma DORMA i spełniają one wymagania normy DIN SPEC 1104, tj. otwarcie drzwi przy znacznie mniejszym użyciu siły. Są to więc okucia przeznaczone szczególnie do drzwi użytkowanych przez osoby starsze i niepełnosprawne, a przykładowe drzwi rozwierane z samozamykaczem DORMA typu TS 93 przedstawiono na fot. 4.

UCHWYTY

Drzwi rozwierane mogą być również otwierane ręcznie przy pomocy specjalnych uchwytów. Niemiecki producent wyrobów otworowych firma HÖRMANN ma w swoim asortymencie drzwi wyposażone w uchwyty dźwigniowe, ułatwiające ich otwarcie osobom niepełnosprawnym, w tym szczególnie poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Są to uchwyty o wysokości 400 mm, zintegrowane z podłużnymi tarczkami (szyldami), które montuje się obustronnie do skrzydła drzwiowego. Spełniają one z jednej strony wymagania normy DIN 18040, dotyczącej wyposażenia budynków bez barier, a z drugiej strony wymagania normy DIN(PN)-EN 179, odnoszącej się do zamknięć awaryjnych uruchamianych klamką lub płytką naciskową. Dwuskrzydłowe drzwi rozwierane wyposażone w samozamykacz i uchwyty dźwigniowe przedstawiono na fot. 5, natomiast zamek drzwiowy wraz z zainstalowanymi obustronnie uchwytami przedstawiono na fot. 6.

Fot.5 Drzwi rozwierane HORMANN z uchwytem dżwigowym i samozamykaczem

Fot.6 Zamek z uchwytami, zainstalowany w drzwiach firmy HORMANN

LITERATURA FACHOWA

Jak już w artykule wspomniano, w Polsce nie ustanowiono dotychczas żadnych osobnych przepisów techniczno-budowlanych, odnoszących się bezpośrednio do mieszkań i domów bez barier albo określających wymagania i potrzeby dotyczące osób niepełnosprawnych. W naszym kraju wydano jednak szereg publikacji dotyczących budownictwa dla takich osób, w których przedstawiono najczęściej spotykane w projektowaniu zagadnienia oraz możliwości adaptacji najbliższego otoczenia, w którym mieszka, pracuje i wypoczywa osoba niepełnosprawna. Jako przykłady takich publikacji podać można – „Dostosowanie budynków użyteczności publicznej – teoria i narzędzia” autorstwa pani Joanny Budny czy też „ABC….Mieszkania bez barier” wydanej przez Fundację Dom Dostępny. W przedstawionych materiałach poruszone są również zagadnienia związane z komunikacją osób niepełnosprawnych, w tym na wózkach inwalidzkich oraz dotyczące wejść i wyboru drzwi,

 inż. Zbigniew Czajka

OKNO nr 3/2013

Literatura:

Materiały informacyjne firm : Dorma, Hὂrmann i G-U,

Ustawa – Prawo Budowlane, Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r.

Normy: EN 16005, PN-EN 1154, DIN-EN 179, DIN SPEC 1104, DIN 18025, DIN 18024 I DIN 18040