Zakładowa kontrola produkcji okuć jako warunek wprowadzenia wyrobu do obrotu

Termin zakładowa kontrola produkcji (ang. factory production control, FPC) został wprowadzony do polskich przepisów prawa przez rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004:

Zakładowa kontroli produkcji została zdefiniowana w oparciu o zapisy dyrektywy 89/106/EWG Wyroby budowlane następująco:

ZKP jest to stała wewnętrzna kontrola produkcji prowadzona przez producenta, której wszystkie elementy, wymagania i postanowienia przyjęte przez producenta powinny być w sposób systematyczny dokumentowane poprzez zapisywanie zasad i procedur postępowania; system dokumentowania kontroli powinien gwarantować jednolitą interpretację jakości i umożliwić osiągnięcie wymaganych cech wyrobu oraz efektywność działania systemu kontroli produkcji

Polskie przepisy prawne ustanowiły takie same systemy oceny zgodności (1+, 1, 2+, 2, 3 i 4) zarówno dla wyrobów znakowanych znakiem CE wprowadzanych na rynek europejski jak i dla wyrobów znakowanych znakiem budowlanym wprowadzanych na rynek krajowy. Zadania producenta oraz jednostek strony trzeciej wynikające z poszczególnych systemów oceny zgodności przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Podział zadań wynikających z systemów oceny zgodności wyrobów budowlanych

Każdy z systemów oceny zgodności wyrobów budowanych wymaga od producenta prowadzenia zorganizowanego systemu zakładowej kontroli produkcji.

W zależności od systemu oceny zgodności wyrobu zakładowa kontrola produkcji podlega:

Udział jednostki akredytowanej jest wymagany w odniesieniu do zakładowej kontroli produkcji dotyczącej wyrobów, w stosunku do których stosowany jest system oceny zgodności 1, 1+, 2 i 2+.

Zgodnie z rozporządzeniem MI z dnia 11.08.2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym, okucia budowlane do drzwi i bram stosowanych jako oddzielenia przeciwpożarowe/dymoszczelne i wyjścia ewakuacyjne podlegają ocenie zgodności w systemie 1. Zgodność z wymaganiami specyfikacji technicznej okuć budowlanych przeznaczonych do innych zastosowań należy potwierdzać stosując system 4 oceny zgodności.

W odniesieniu do systemów oceny zgodności 3 i 4 na życzenie producenta, zakładowa kontrola produkcji może być poddana dobrowolnej ocenie i ciągłemu nadzorowi oraz certyfikacji przez akredytowaną jednostkę certyfikującą, które to działanie uwiarygadnia prawidłowe funkcjonowanie systemu zapewnienia jakości produkowanych wyrobów i wydawanych przez producenta deklaracji zgodności, a w efekcie tworzy atmosferę pełnego zaufania do wyrobu.

Zgodnie z definicją zakładowej kontroli produkcji podanej w rozporządzeniach Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. wymaga się aby producent prowadził czynności kontrolne w sposób zorganizowany, w oparciu o opracowaną dokumentację zawierającą procedury postępowania, jako działania ciągłe, z których sporządzane są stosowne zapisy. Zapisy stanowią dowód na to, że działania kontrolne opisane w dokumentacji zakładowej kontroli produkcji zostały faktycznie przeprowadzone. Powinny one określać wyniki sprawdzeń, ocenę ich zgodności z wymaganiami specyfikacji technicznej oraz działania podjęte w przypadku stwierdzenia niezgodności.

Definicja zakładowej kontroli produkcji przedstawiona w polskich przepisach prawnych stanowi podstawowe kryterium oceny zakładowej kontroli produkcji prowadzonej przez jednostki certyfikujące. Zakładowa kontrola produkcji powinna uwzględniać wymagania specyfikacji technicznej wyrobu w tym zakresie oraz wytyczne jednostki certyfikującej dotyczące organizacji i funkcjonowania zakładowej kontroli produkcji, zwłaszcza w przypadku, gdy specyfikacja techniczna nie precyzuje wymagań dla zakładowej kontroli produkcji.

Celem wprowadzenia ZKP jest zapewnienie stabilności produkcji i uzyskiwanie przez wyrób cech zgodnych ze specyfikacją techniczną wyrobu oraz deklarowanych przez producenta.

Wymagania dotyczące systemów zakładowej kontroli produkcji okuć budowlanych powinny być podawane w specyfikacjach technicznych stanowiących dokument odniesienia w procedurze oceny zgodności wyrobu (normach lub aprobatach technicznych). W przypadku Polskich Norm opublikowanych przed wejściem Polski do UE oraz innych, nie posiadających statusu normy zharmonizowanej wymagania dotyczące systemów ZKP nie zostały w tych dokumentach określone. Dotyczy to m.in. następujących norm:

W przypadku europejskich norm zharmonizowanych z wymaganiami dyrektywy budowlanej i aprobat technicznych dotyczących okuć, wymagania w zakresie zakładowej kontroli produkcji są jednoznacznie zdefiniowane.

Wśród europejskich norm zharmonizowanych na okucia budowlane opublikowano dotychczas następujące normy:

Wymagania w zakresie zakładowej kontroli produkcji określone w normach zharmonizowanych na okucia budowlane są identyczne. Różnice dotyczą jedynie zakresu badań okresowych, które powinny być przeprowadzane na wyrobach gotowych.

Poniżej przedstawiono wymagania dotyczące systemu ZKP okuć na przykładzie normy PN-EN 1935:2003/AC:2005. System oceny zgodności stosowany dla zawias jednoosiowych przeznaczonych do drzwi stanowiących przegrodę ogniową/dymową i w drzwiach na drogach ewakuacyjnych to system 1, czyli certyfikacja zgodności wyrobu przez jednostkę notyfikowaną na podstawie:

(zadania producenta)

(zadania notyfikowanej jednostki)

(3) wstępnego badania typu;

(4) wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji;

(5) ciągłego nadzór, oceny i akceptacji zakładowej kontroli produkcji.

Zawias jednoosiowe przeznaczone do innych zastosowań podlegają ocenie zgodności wg systemu 4. Nie zostały one objęte harmonizacją i nie mogą być znakowane znakiem CE.

Wymagania odnośnie zakładowej kontroli produkcji zawias jednoosiowych znajdują się w punkcie 9.2 normy PN-EN 1935:2003/AC:2005

9.2. Zakładowa kontrola produkcji

9.2.1 Dokumentacja

9.2.1.1 Producent zawias jednoosiowych, spełniających wymagania niniejszej normy europejskiej, powinien dokumentować, prowadzić i utrzymywać odpowiedni zakładowy system kontroli produkcji, tak aby umożliwić sprawdzanie osiągnięcia wymaganych właściwości wyrobu i skuteczności działania systemu kontroli produkcji.

9.2.1.2 Producent powinien opracować, i aktualizować, dokumenty określające stosowaną przez niego zakładową kontrolę produkcji, oraz przestrzegać tych dokumentów. Dokumentacja producenta i procedury powinny być właściwe w odniesieniu do wyrobu i procesów produkcyjnych. Zakładowy system kontroli jakości powinien osiągnąć odpowiedni poziom ufności w zgodności wyrobu. Obejmuje to:

9.2.2 Kontrole jednostkowe w trakcie produkcji

Producent powinien w trakcie produkcji przeprowadzać następujące kontrole jednostkowe:

9.2.3 Postępowanie w odniesieniu do wyrobów niezgodnych z wymaganiami

Producent powinien traktować wyroby niezgodne z wymaganiami, w następujący sposób:

9.3 Dodatkowe badania próbek

9.3.1 Badania okresowe

W odstępach nie większych niż sześć miesięcy, próbki reprezentatywne dla serii powinny być pobrane z wyrobów gotowych na składzie i poddane następującym badaniom:

9.3.2 Badania coroczne (dla wyrobów stosowanych w drzwiach na drogach ewakuacyjnych oraz dla wyrobów z zadeklarowaną zgodnością z załącznikiem B)

W odstępach nie większych niż jeden rok, dwie próbki reprezentatywne dla serii należy pobrać z wyrobów gotowych na składzie i poddać pełnej sekwencji badań według rozdziału 7.

Uwaga: Załącznik B (normatywny) dotyczy dodatkowych wymagań dla zawias przeznaczonych do stosowania w ognioodpornych/dymoszczelnych zespołach drzwiowych

Wymagania w zakresie zakładowej kontroli produkcji okuć wynikające z norm zharmonizowanych są ogólne i nie podają informacji dotyczących sposobu organizacji systemu, opracowania konkretnych procedur postępowania. Dokumentacja producenta i procedury powinny być właściwe w odniesieniu do wyrobu i procesów produkcyjnych. Bardziej szczegółowo podano jedynie wymagania dotyczące prowadzenia kontroli w trakcie procesu produkcyjnego oraz dodatkowych badań próbek wyrobów gotowych i postępowania z wyrobem niezgodnym.

Jeśli dokument odniesienia wyrobu nie określa wymagań w zakresie zakładowej kontroli produkcji lub zawiera tylko ogólne informacje na ten temat producent może skorzystać z wydanej przez Instytut Techniki Budowlanej Instrukcji nr 414/2006 „Zakładowa kontrola produkcji wyrobów budowlanych. Wymagania”. Opracowanie podaje informacje dotyczące dokumentacji systemu zakładowej kontroli produkcji oraz wymagań w zakresie personelu, nadzorowania maszyn i urządzeń produkcyjnych, wyposażenia stosowanego do kontroli i badań, realizacji wyrobu, kontroli i badań dostaw, w toku produkcji oraz wyrobów gotowych, obsługi reklamacji oraz prowadzenia działań korygujących. Ponadto przedstawia powiązania między wymaganiami dotyczącymi systemu ZKP a wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2001.

Należy zaznaczyć, że posiadanie certyfikowanego systemu zarządzania jakością zgodnego z normą PN-EN ISO 9001:2001, nie jest równoznaczne z prowadzeniem zakładowej kontroli produkcji spełniającej wymagania dyrektywy budowlanej. Postanowienia dotyczące zakładowej kontroli produkcji wynikające ze specyfikacji technicznej wyrobu powinny zostać wdrożone do istniejącego systemu zarządzania jakością. Dopiero taki system zapewnia uzyskiwanie ciągłej zgodności wyrobu ze specyfikacją techniczną.

Zgodnie z Instrukcją ITB nr 414 zasady funkcjonowania systemu ZKP należy podać w dokumentacji, która powinna zawierać:

Inne procedury lub instrukcje powinny zostać udokumentowane, gdy jest to niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania systemu.

System zakładowej kontroli produkcji powinien obejmować co najmniej następujące elementy:

Producent powinien określić i udokumentować strukturę organizacyjną firmy, przedstawiającą zależności pomiędzy poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi. Producent powinien prowadzić kontrolę produkcji w każdym zakładzie, w którym produkowane są wyroby. Dlatego konieczne jest powołanie w każdym zakładzie produkcyjnym osoby odpowiedzialnej za system zakładowej kontroli produkcji, która powinna bezpośrednio nadzorować system jakości.

Producent powinien określić wymagania dotyczące minimalnych kompetencji dla poszczególnych stanowisk pracy oraz zakresy obowiązków, odpowiedzialności i uprawnień dla każdego stanowiska pracy. Personel wykonujący zadania wpływające na stabilność produkcji powinien być kompetentny na podstawie wykształcenia, szkolenia, umiejętności i doświadczenia. Jeżeli zleca się na zewnątrz firmy realizację jakiegokolwiek procesu, który ma wpływ na zgodność wyrobu z wymaganiami specyfikacji technicznej, producent powinien zapewnić nadzór nad tym procesem. Jeżeli producent zleca podwykonawcy projektowanie, produkcję, montaż, pakowanie, obróbkę lub etykietowanie wyrobów, to jest on odpowiedzialny za zapewnienie, że system zakładowej kontroli produkcji podwykonawcy będzie spełniał wymagania specyfikacji technicznej wyrobu w zakresie zlecanych do wykonania prac. W przypadku podzlecania producent powinien zachowywać ogólną kontrolę nad elementem i zapewnić, że otrzymuje wszelkie informacje, które są niezbędne do zachowania jego pełnej odpowiedzialności za wprowadzany do obrotu wyrób

Zakupy

W ramach zakładowej kontroli produkcji producent powinien ustalić sposób dokonywania zakupów surowców, materiałów oraz komponentów do produkcji wyrobu i prowadzić nadzór nad tym procesem. Producent powinien określić i udokumentować wymagania dla surowców, materiałów i komponentów, wymagać od dostawców dokumentów potwierdzających jakość dostaw, sprawdzać zgodność dostaw z zamówieniem na podstawie kontroli dokumentów dostawy lub poprzez badania i kontrole surowców, prowadzić dobór i ocenę dostawców.

Maszyny i urządzenia produkcyjne.

System ZKP powinien zapewnić stosowanie maszyn i urządzeń produkcyjnych pozwalających na uzyskiwanie wyrobów o powtarzalnej jakości wykonania. Nadzór nad maszynami produkcyjnymi powinien polegać na przeprowadzaniu regularnych konserwacji, przeglądów i remontów maszyn zgodnie z opracowanym harmonogramem. Należy ustalić również sposób oznakowania niesprawnej maszyny lub urządzenia oraz sposób informowania personelu o uszkodzeniu.

Producent powinien nadzorować produkcję prowadzoną zgodnie z opisem technologicznym. Poszczególne wyroby i ich części powinny być możliwe do zidentyfikowania. Producent powinien ustalić i nadzorować sposób identyfikacji wyrobu na etapach:

Producent jest zobowiązany do przechowywania zapisów dla poszczególnych wyrobów lub partii wyrobów, na podstawie których możliwe jest odtworzenie wszystkich istotnych informacji dotyczących danego wyrobu lub partii, takich jak np.: data produkcji, zastosowane surowce, materiały i komponenty, partia wyrobu, typ wyrobu, przeznaczenie lub zamierzone zastosowanie, sposób oznakowania wyrobu znakiem budowlanym lub oznakowaniem CE, data wydania wyrobu z magazynu.

Niezależnie od badań typu, przeprowadzonych przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu, producent powinien prowadzić kontrole i badania:

Producent powinien badać wszystkie deklarowane przez siebie właściwości gotowego wyrobu.

Jeżeli producent podzleca produkcję wyrobów, działanie c) powinno prowadzić do takiego poziomu zgodności elementu jak podczas normalnie prowadzonej ZKP w czasie produkcji.

Jeżeli producent wykonuje część produkcji sam, zakres czynności w ramach działania c) może zostać zmniejszony i częściowo zastąpiony czynnościami prowadzonymi w ramach działania b).

Zasada ogólna jest taka, że im większą część produkcji wykonuje producent samodzielnie, tym więcej czynności w ramach działania c) może być zastąpionych czynnościami prowadzonym w ramach działania b).

W każdym przypadku, system zakładowej kontroli produkcji powinien prowadzić do takiego samego poziomu zgodności wyrobu z wymaganiami.

Kontrole, badania i ich częstotliwość są dobierane na podstawie typu i budowy wyrobów, procesu produkcyjnego i jego złożoności oraz wrażliwości właściwości elementu na zmiany parametrów produkcji.

Producent powinien określić:

Producent powinien posiadać odpowiednie kompetencje techniczne do prowadzenia kontroli i badań lub korzystać z usług laboratoriów, posiadających wymienione kompetencje.

Badania wyrobu gotowego powinny być prowadzone w oparciu o udokumentowany plan kontroli i badań.

Plan badań gotowego wyrobu, opracowany przez producenta na podstawie wymagań dokumentu odniesienia powinien określać, co najmniej:

Badania wyrobów gotowych prowadzone w ramach systemu ZKP powinny być przeprowadzane zgodnie z metodami opisanymi w odpowiednich normach lub z zastosowaniem metod pośrednich. Metody pośrednie polegają na przeprowadzeniu badania lub pomiaru pewnej cechy wyrobu, dla której udowodniono, że istnieje związek lub zależność funkcyjna z właściwością wyrobu, której pomiar jest wymagany normą. Załóżmy, że norma wymaga sprawdzenia właściwości X wyrobu gotowego. Producent przeprowadza pomiar właściwości Y wyrobu gotowego i na podstawie wyników pomiaru oraz udowodnionej zależności pomiędzy właściwościami X i Y określa wartość właściwości X. Taką procedurę nazywamy pośrednią metodą badania.

Producent powinien przechowywać zapisy, będące dowodem wykonywanych kontroli i badań. Zapisy z kontroli i badań powinny obejmować:

Producent powinien:

Każdy przyrząd pomiarowy powinien posiadać odpowiednie instrukcje: obsługi, sprawdzenia i wykonywania badań. Instrukcje te powinny być dostępne i zrozumiałe dla pracowników. Wyposażenie powinno być używane wyłącznie zgodnie z przeznaczeniem i instrukcją obsługi.

Sprawdzenia przyrządów pomiarowych powinny być przeprowadzane w ustalony sposób a wyniki sprawdzeń zapisywane. Wzorcowanie przyrządów, związane z potwierdzeniem sprawności metrologicznej powinno być przeprowadzane zgodnie z instrukcją wzorcowania w ustalonych warunkach środowiska.

Producent powinien zapewnić właściwe odizolowane i oznakowanie wyrobów niespełniających wymagań w celu uniknięcia ich niezamierzonego użycia lub dostawy do klienta.

W przypadku stwierdzenia wyrobu niezgodnego, producent powinien podjąć natychmiastowe działania korygujące, w ramach, których:

Po usunięciu niezgodności producent powinien powtórzyć kontrolę lub badania wyrobu w celu wykazania zgodności z wymaganiami. W przypadku, gdy informacja o niezgodności wyrobu z wymaganiami dotyczy wyrobów znajdujących się już u klienta, producent jest zobowiązany do powiadomienia klienta o tych niezgodnościach i dokonania zapisów z przeprowadzony przez siebie działań.

Gotowe wyroby powinny zostać oznakowane zgodnie z wymaganiami dokumentów odniesienia oraz przepisami prawa obowiązującymi w Polsce.

Oznakowanie jest możliwe jedynie wówczas, gdy producent wdrożył i utrzymuje system ZKP, przeprowadził działania związane z oceną zgodności wg odpowiedniego systemu oceny zgodności oraz wystawił dla wyrobu deklaracją zgodności.

Producent powinien zapewnić, że pakowanie, warunki magazynowania i transportu nie będą miały wpływu na jakość wyrobu i zachowanie zgodności z wymaganiami specyfikacji technicznej.

Jeśli jest to niezbędne i może mieć wpływ na jakość wyrobu, producent powinien zagwarantować właściwe warunki środowiskowe przechowywania wyrobu i w razie potrzeby monitorować je oraz odpowiednie warunki transportu.

Producent powinien określić i udokumentować sposób postępowania z reklamacjami, zarówno zgłoszonymi do niego przez odbiorców jego własnych wyrobów, jak i składanymi przez producenta dostawcom surowców, materiałów i elementów stosowanych do produkcji. Sposób postępowania powinien obejmować:

Producent zobowiązany jest do:

W przypadku wystąpienia jakiejkolwiek niezgodności, producent powinien podjąć działania eliminujące przyczyny ich powstania w celu zapobiegania powtórnemu ich wystąpieniu. Producent powinien ustalić sposób postępowania w przypadku podejmowania działań korygujących. Działania te powinny obejmować:

3. Podsumowanie

System zakładowej kontroli produkcji należy rozumieć szerzej niż tylko stałą wewnętrzną kontrolę produkcji prowadzoną przez producenta. Zakładowa kontrola produkcji jest to opracowany przez producenta system zarządzania jakością, obejmujący w szczególności regularne sprawdzenia, badania i kontrole wyrobów gotowych, kontrole wyposażenia technicznego (maszyn i urządzeń produkcyjnych oraz wyposażenia do przeprowadzania kontroli i badań), surowców i materiałów stosowanych do produkcji wyrobu, kontrole procesu produkcyjnego, pakowanie i składowanie wyrobów, obsługę reklamacji oparty na udokumentowanych procedurach, który powinien zapewnić, że wyroby budowlane wprowadzane do obrotu będą zgodne z odpowiednią specyfikacją techniczną i deklarowanymi przez producenta wartościami poszczególnych właściwości wyrobu.

mgr inż. Wojciech Baraniak

Instytut Techniki Budowlanej – Oddział Wielkopolski

Literatura: